Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΨΥΧΑΝΑΛΥΣΗΣ ΣΤΗΝ ΑΡΓΕΝΤΙΝΗ-A general outline o

Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ
ΨΥΧΑΝΑΛΥΣΗΣ ΣΤΗΝ ΑΡΓΕΝΤΙΝΗ


Roberto P. Neuburger





Summary:

A general outline of the history of
psychoanalysis in Argentina
and its impact upon Argentinian culture is presented. After some introductory
steps taken by local psychiatrists and immigrant psychoanalysts who had
completed their training in Europe, the
Argentinian Psychoanalytic Association was founded. The influence of Kleinism
theoretically on contributions by leading figures is developed; a certain
limiting, restrictive dogmatism is commented on, also as the basis for the
overall enthusiastic reception with which Lacan's ideas were subsequently met
and further developed by members of the several Lacanian Associations not
belonging to the IPA. And, in the public sphere, the essential role of
psychoanalysts in public hospitals and community centers in sustaining
subjectivity in those very places where technology overwhelmingly threatens it,
is presented. ____________________________________________________





Ο Φρουντ στην καθημερινή ζωή





Ενας Αργεντινός ψυχαναλυτής (Zanghellini, 1996) θα μπορούσε
να προτείνει σ΄εναν ταξιδιώτη, ο οποίος σχεδιάζει να κάνει το γύρω της
ολόκληρης Νότιας-Αμερικής και να τελειώσει το ταξίδι του στο Μπουένος Άιρες, να
κάνει το ακόλουθο πείραμα: Ας ρωτήσει τους ταξιτζήδες στις διάφορες πόλεις που
θα επισκεφθεί - με εξαίρεση την πόλη του Μοντεβιντέο η οποία για ένα Αργεντινό
δεν θεωρείται ξένη πόλη – ποιός είναι ο Φρούντ, η ποιός είναι ο Λακάν. « Δεν
ξέρω, αγνοώ πλήρως αυτά τα ονόματα» θα ήταν σίγουρα η μονότονη απάντηση που θα
ελάμβανε. Το ίδιο μάλιστα θα συμβεί με τον θυρωρό ή με το προσωπικό του
εκάστοτε ξενοδοχείου στο οποίο θα διέμενε. Και στα Νοτιοαμερικάνικα
Πανεπιστίμια που θα επισκέπτετο τα προαναφερθέντα ονόματα ούτε μελετούνται ούτε
αναφέρονται παρά μόνον σπανίως. Όμως στο Μπουένος Άιρες... στο Μπουένος Άιρες ο
ταξιδιώτης θα παρατηρούσε ενα άκρως περίεργο φαινόμενο: ο οδηγός του ταξί θα
του δώσει μία δωρεάν και λεπτομερής διάλεξη για το Οιδιπόδειο Σύμπλεγμα, για
την αναδρομική νοηματοδότηση (Nachträglichkeit, après-coup) στο Ασυνείδητο, για
την Απώθηση, για τις Αργεντινές “minas” και την σχέση τις με την Παραρτηματική
Απόλαυση της Γυναίκας (Lacan, 1975) καθώς και τόσα άλλα.


Η αιτία αυτού του παραδόξου είναι διτή: αφ’ενός μεν ο τι,
σαν συνέπεια της οικονομικής κρίσης και της φτώχιας όλων των επαγγελμάτων
πολλοί ψυχαναλυτές υποχρέουνται να δουλεύουν σαν ταξιδιτζήδες, αφ’ ετέρου δε
ότι υπάρχει μεγάλος αριθμός αυτών που εφαρμόζουν την ψυχανάλυση χωρίς πτυχείο,
όπως αυτοί οι οποίοι την εξασκούν σαν νομική εφαρμογή. Ενδεχομένως σε κανένα
Πανεπιστήμιο του κόσμου να μην παίζει η Ψυχανάλυση τόσο σπουδαίο ρόλο όσο στο
Τμήμα Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου του Μπουένος Άιρες: h μεγάλη πλειονότητα των
αποφοίτων ψυχολόγων του εν λόγω Πανεπιστημίου θα αφιερόνονται επαγγελματικά στην
Ψυχανάλυση. Σε μια συγκεκριμένη περιοχή της πόλης, που οι “connoisseurs” την
ονομάζουν “Villa Freud” μπορεί κανείς να έχει την σιγουριά ο τι τουλάχιστον το
ενα σπίτι σε κάθε τρία θα είναι ενα ιατρείο ψυχαναλυτική.


Πως έγινε πράγματι αυτό; Γιατί ο Φρούντ κέρδισε μια τόσο
σταθερή θέση στο Αργεντινό πολιτισμό; Πως δημιουργήθηκε η φλογερή αγάπη των
Αργεντινών για την Φρούντική Θεωρία; Προκειμένου να ασχοληθούμε μ΄αυτές τις
ερωτήσεις – οι οποίες θα μένουν ίσως αιωνίως δίχως απάντηση - θα πρέπει να
στραφούμε στην ιστορία της εισαγωγής της Ψυχανάλυσης στην Αργετνινή και των
συνεπείων της.


Η αρχή





Στη δεκαετία του ’20, με τη μεταρρύθμιση της νομοθεσίας περί
ανωτάτων σπουδών, δημιουργήθηκε για νέους της μέσης αστικής τάξης οι οποίοι
σύχνα ήσαν γόνοι μεταναστών, μια καλή ευκαιρία να επιδιώξουν την βελτίωση της
κοινωνικής τους θέσης. Η είσοδος στην αριστοκρατία των γαιοκτημόνων
αποκλείσθηκε, για αυτά τα στρώματα, απο την αρχή. Ο αριθμός των εγγραφέντων
αυξανόταν συνεχώς. Γρήγορα χρειάστηκαν Επαγγελματικά Κολλέγια για να κανονίζουν
την πράξη κάθε ειδικότητας.


Η Ψυχιατρική ήταν μια απο τις τελευταίες εξ αυτών που
απέκτησε ανεξάρτητη θέση και επιστημονική οντότητα. Η μελέτη δε της
ψυχοθεραπείας εισήχθη - ως αποτέλεσμα της επικρατούσης Γαλλικής επιρροής στο
χώρο των επιστημών - με μεγάλη καθυστέρηση, περί το 1928. Ο ισπανικός
δοκιμογράφος Ortega y Gasset, που επισκεπτόταν συχνά την Αργεντινή, είχε
προτείνει από to 1922 να μεταφραστούν τα έργα του Φρούντ στα Ισπανικά. Εν
συνεχεία, κατά την δεκαετία του ’30, άρχισε μια μικρή ομάδα ψυχιάτρων να
συζητάει τις Φρούντικές θεωρίες.


Η ομάδα αυτή συγκεντρωνόταν συνήθως στα καφενεία σης οδού
Florida, όπου συναντιόνταν και άλλοι διανοούμενοι. Εδώ, συχνότατα θα μπορούσε
κανείς να δεί τον Oliverio Girondo, τον Jorge Luis Borges ή τον Adolfo Bioy
Casares . Επίσης, ψυχιάτροι όπως ο Gregorio Berman – Καθηγητής Ψυχιατρικής του
Πανεπιστημίου της Córdoba – και ο Jorge Thénon, ο οποίος είχε τακτική
αλληλογραφία με τον Sigmund Freud, ήσαν παρόντες σ’ εκείνες τις συναντήσεις.
Επιπροσθέτως, κατά την διάρκεια του δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου προστέθηκαν
στην αρχική ομάδα και οι μετανάστες - ψυχαναλυτές όπως ο Ισπανός Ángel Garma, ο
οποίος είχε ήδη συμπληρώσει την ψυχαναλυτική του παιδεία στο Ινστιτούτο του
Βερολίνου.


Με αυτόν άρχισε την ανάλυσή του ο νεαρός παιδίατρος και
μέλλον ψυχαναλυτής Arnaldo Raskovsky. Ο Guillermo Ferrari Hardoy αναλύθηκε από
τον Celes Ernesto Cárcamo, ο οποίος ανήκε σε οικογένεια γαιοκτημόνων και είχε
ολοκληρώσει την δική του αναλυτική εκπαίδευση – σ΄αυτή την περίπτωση, κατά την
παράδοση, στο Παρίση. Λίγο δε αργότερα έφτασε στο Μπουένος Άιρες η ιατρός Marie
Langer, από την Ψυχαναλυτική Εταιρεία της Βιέννης και συμμέτειχε ενεργά στην
ομάδα. Δεν άργησε όμως να συμβεί το πρώτο σχίσμα.


Από τη μια ήσαν αυτοί που δέχτηκαν μόνο την εκπαίδευση
επισήμων ιατρικών εταιρείων και, δηλαδή, απέρριπταν την διδακτική ανάλυση: η
Ψυχανάλυση δεν ήταν παρά μία ψυχολογική τεχνική μεταξύ άλλων . Απ’ την άλλη
μεριά ήταν οι μελλοντικοί ιδρυτές της Αργεντινής Ψυχαναλυτικής Εταιρείας
(Garma, Cárcamo, Raskovsky, Ferrari Hardoy και Langer) οι οποίοι ήθελαν να δούν
την Ψυχανάλυση σαν ένα ανεξάρτητο επάγγελμα. Μάλιστα ο Cárcamo και ο Garma
άρχισαν το 1942 μια αλληλογραφία με τον Ernest Jones - ο οποίος ήταν Πρόεδρος
της Παγκόσμιας Ψυχαναλυτικής Εταιρείας - και είχαν ως αίτημα την επίσημη
αναγνώριση της Εταιρείας τους ( Asociación Psicoanalítica Argentina, APA) ως
μέλος της.


Εν τω μεταξύ, τα μέλη της άλλης ομάδας έχασαν βαθμιαία κάθε
ενδιαφέρον για την ψυχανάλυση και εν τέλει κατέληξαν να διάκεινται εχθρικά προς
αυτήν, με διάφορα κίνητρα, μεταξύ των οποίων η προσταγή του Σοβιετικού
Κομμουνιστικού Κόμματος που είχε κολλήσει τα έργα του Freud με την επιγραφή
“bourgeois- αντιδραστικά”. Ο θεωρητικός προσανατολισμός της APA. “Μπουένος
Άιρες, The Kleinian City”. O Enrique Pichon Rivière, ένας από τα πρώτα μέλη της
Αργεντινής Ψυχαναλυτικής Εταιρείας ήταν διευθυντής τμήματος του μεγάλου
Ψυχιατρικού Νοσοκομείου “Hospicio de las Mercedes” και προσπάθισε μετ’ επιμονής
να κερδίσει την αναγνώριση των ψυχιατρικών και ιατρικών κολλέγιων .


Ήταν όμως η
ψυχαναλύτρια συζυγός του, Arminda Aberastury, η οποία διατύπωσε μία σημαντική
αλλαγή στο θεωριτικό προσανατολισμό για το μέλλον της APA. Εκείνη είχε αρχίσει
μια αλληλογραφία με την Melanie Klein χωρίς ούτε καν να γνωρίζει τους τσακωμούς
μεταξύ της Anna Freud – Melanie Klein, τις περιώνυμες « ατέρμονες συζητήσεις»
(“the Anna Freud- Klein Controversies”) που είχαν σχεδόν ξεσπάσει στη
Βρεττανική Ψυχαναλυτική Εταιρεία . Μετέφραζε τα έργα της Klein στα Ισπανικά και
έγινε ένθερμη αντιπρόσωπος και επικρατέστερός της. Όταν αργότερα συνάντησε την
Melanie Klein στο Λονδίνο δημιουργήθηκε μία στενότατη σχέση ανάμεσά τους.
Βαθμιαία το σύνολο των Αργεντινών ψυχαναλυτών δεν παρέλειπαν διαδοχικά το
προσκύνημα στο Λονδίνο.


Όμως, με τη πάροδο
του χρόνου η θεωρία της Klein έγινε στην Αργετντινή ένας σκληρός δογματισμός.
Ένας μάρτυρας της εποχής (Pavlovsky, 1977) μιλάει για « εισαγωγή και εξαγωγή»:
« Εμείς οι Αργεντινοί ψυχαναλυτές εισάγουμε Γαλλικές και Αγγλικές θεωρείες τις
οποίες στη συνέχεια εξάγουμε για να αποικίσουμε τις υπόλοιπες Νοτιοαμερικάνες
χώρες» Ενας ψυχαναλυτής εκείνης της εποχής πληροφόρισε κάποτε την Melanie Klein
ότι στην Αργεντινή υπήρξαν 345 αναλυτές που πίστευαν τυφλά στις θεωρείες της:
εάν ένας υποψύφιος ψυχαναλυτής ομολογούσε ο τι είχε κάποιες αμφιβολίες γι’
αυτές τις θεωρητικές τοποθετήσεις δεν τον δέχονταν στο Εκπαιδευτικό Ινστιτούτο!
Βαθμιαία η μελέτη του έργου του Sigmund Freud έχασε τη σπουδαιότητα της και
έγινε ένα άδειο, υποχρεωτικό οικόσημο.


Ο υπερτονισμός του Φαντασιακού, της δυαδικής σχέσης, που
χαρακτηρίζουν την Κλαϊνική θεωρία, δεν αναγνώριζε πλέον κανένα όριο. Η
Συμβολική Τάξη υποβιβάστηκε σ’ ενα μονομερές σύμβολο. Το σύμπλεγμα ευνουχισμού
ξεχάσθηκε ανεπιστρεπτί, αφού η προτεραιότητα του Φαλλού δεν ήταν πιά
αναγνωρισμένη σαν αφετηρία μίας Λογικής του Συμβολικού. Εθεωρείτο μόνο – όπως
συνήθως μετά τον Freud – σαν πολιτιστικό σήμα της ανδρικής επικράτησης στην
κεντρική Ευρώπη περί τα τέλη του περασμένου αιώνα... Μια ειδική συνεισφορά
έπρεπε να χαρακτηρίζει κάθε μέλος της Εταιρίας. Ο Ángel Garma συνιστούσε τις «
πρωταρχικές φαντασιώσεις» σαν αιτία των λεγομένων «ψυχοσωματικών διαταραχών’
και του γαστρικού έλκους Arminda Aberastury υπέθεσε ένα νέο στάδιο της βρεφικής ειδικότερα.
Η εξέλιξη το οποίον έφερε το όνομα « προδρομικό γεννητικό στάδιο» και θα έπρεπε
να συμπίπτει με την εμφάνιση των πρώτων δοντιών. Ήταν εμφανές ότι οι θεωρητικές
αυτές συνεισφορές είχαν επαφή με την προσπάθεια της Klein να γλιστρίσει το
Οιδιπόδειο Σύμπλεγμα πάντα πιό πισω στην ψυχοσεξουαλική ανάπτυξη.


‘Ενα ωραίο παράδειγμα της υπερβολής αυτού του
προσανατολισμού απετέλεσε ο Arnaldo Rascovsky ο οποίος έφτασε στο σημείο ακόμη
και να συγγράψει βιβλίο περί του ψυχισμού του εμβρύου.


Επίσης υπέθεσε τον «
φόνο των υιών» σαν παγκόσμια και γενικευμένη εξήγηση όλων των νευρώσεων και
ψυχώσεων. Δεν δίστασε να ιδρύσει ακόμη και σύλλογο για την πρόληψη και
προστασία εξ αυτού του κινδύνου. Η Marie Langer μελέτησε την ψυχική ζωή της
γυναίκας όπου το πλέον γνωστό της βιβλίο ονομάζεται « Μυτρότητα και Φύλο». Σ’
αυτό η συγγραφεύς δίνει μία συντομευμένη και αυτολογοκριμένη διατύπωση ενός
προηγουμένου άρθρου της με τίτλο « Ο μύθος του Ψυτού Αγοριού και άλλοι μύθοι
για την Eva Perón”. Πρόκειται για μία ενδιαφέρουσα προσπάθεια εφαρμοσμένης
ψυχανάλυσης. Ακολουθώντας την υπόθεση της Melanie Klein όπου πίσω από κάθε
νεύρωση κρύβεται μία ανηλικιακή ψύχωση ο José Bleger μελέτησε το « ψυχωσικό
πύρινα της προσωπικότητας» και ανέπτυξε ένα παράξενο μείγμα Μαρξισμού και
Αμερικανικού Μπιχεβιοραλισμού (« behaviourism» ) και προσθέτοντας ακόμα
στοιχεία της κριτικής της ψυχανάλυσης του Γάλλου φιλοσόφου Georges Politzer.


Τελικά αναφέρουμε τον Heinrich Racker, ο οποίος ανέπτυξε την
δική του αντίληψη περί αντιμεταβίβασης σαν τεχνικό μέσο - αντί να την παρατηρήσει
σαν εμπόδιο που πρέπει ο αναλυτής να τον παλεύει διά μέσου της προσωπικής του
διδακτικής ανάλυσης - αγνοώντας την προϋπάρχουσα συζήτηση μεταξύ της Klein και
της Paula Heimann. Εν προκειμένω, με την διδακτική ανάλυσή του τελειωμένη, ο
ψυχαναλυτής καλείται να μείνει τελείως « ελεύθερος» του δικού του ασυνειδήτου
και να δέχεται κάθε συναισθηματική του κατάσταση ως προερχόμενη από τον ίδιο
τον άρρωστο μέσω της « προβλητικής ταύτησης» .


Τα συναισθήματα αυτά
γίνονται στη συνέχεια τα θεμέλια της ερμηνείας. Μαζί με μία εντελώς προσωπική
ανάγνωση του άρθρου του Strachey για την « αλλοποιητική ερμηνεία» - η εξήγηση
του « εδώ και τώρα» στη μεταβίβαση – αυτός ο προανατολισμός έκανε ώστε τα λόγια
του αρρώστου να καθίστανται εντελώς περιττά όπως άλλωστε και τα έργα του Freud.
Ακόμη και η επίσκεψη του Donald Meltzer στο Μπουένος Άιρες δεν έμεινε χωρίς
συνέπειες.


Στα σεμινάριά του εκείνος έκανε προτάσεις για το “setting”
(το ‘ψυχαναλυτικό πλαίσιο’), αλλά αυτές προσελήφθησαν από τους Αργεντινούς
ψυχαναλυτές σαν προσταγές. . Χρειαζόταν μια σκληρή συντήρηση του πλαισίου της
ανάλυσης, όπου ο άρρωστος δεν θα μπορούσε να παρατηρεί ούτε καν την παραμικρή
αλλαγή της πιό μικρής λεπτομέριας από τη μία συνέδρια στην άλλη.

Αυτή η παρανόηση αποπλάνησε μερικούς αναλυτές να γίνουν
αληθινοί αναγκαστικοί νευρωτικοί του setting, και έτσι τους βρήκε ένας
έκπληκτος Meltzer στην δεύτερη του επίσκεψη... ακόμα και αυτός είχε – εν τω
μεταξύ – απολύτως μεταβάλλει τις απόψεις του!





Η Ψυχανάλυση στην Κοινότητα To έτος 1956 ιδρύεται το πρώτο
Τμήμα Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο της Santa Fé. Τον επώμενο χρόνο ανοίγει τις πόλης
Rosario στην επαρχία της πύλες του το ανάλογο τμήμα στο Πανεπιστήμιο της πόλεως
του Μπουένος Άιρες. Τότε, πολλοί αναλυτές καλούνταν εκεί σαν καθηγητές - πράγμα
το οποίον σήμαινε ότι για τους σπουδαστές η ψυχανάλυση κέρδιζε καθημερινά
περισότερο γοήτρο.


Προηγουμένος, με απόφαση του Υπουργού Υγείας της κυβέρνησης
του Perón, Dr. Ramón Carrillo, είχε περιοριστεί η άσκηση της ψυχανάλυσης μόνο
στους γιατρούς. Όμως στη πράξη ήταν αδύνατο να ελέγχει κανείς τα ιδιωτικά
ιατρεία, ούχ΄ήττον η APA ήταν αναγκασμένη πλέον διά του νόμου να δέχεται μόνο
ιατρούς σαν υποψήφιους. Λοιπόν, οι ψυχναλυτές-καθηγητές στο Πανεπιστήμιο είχαν,
δηλαδή, μία παράξενη διπλή ζωή: δίδασκαν ο τι η ψυχανάλυση ήταν η καλύτερη
εξήγηση και θεραπεία της ανθρώπινης ψυχής, ...άλλα – ταυτόχρονα – ο τι οι
ψυχολόγοι δεν είχαν κανένα δικαίωμα να την εφαρμόζουν χωρίς να χάσουν την δική
τους « ταυτότητα σαν ψυχολόγοι» ! Αυτή η σκληρή νουθεσία, η οποία παρήγαγε από
την ψυχανάλυση ένα απαγορευμένο καρπό, ήταν, φυσικά, μάταια.


Αν και χωρίς είσοδο στην επίσημη Εταιρεία, έκαναν σχεδόν
όλοι οι απόφοιτοι ψυχολόγοι μία προσωπική ανάλυση με εναν διδακτικό αναλυτή της
APA, πήραν αρρώστους στην αναλυτική θεραπεία, και τους επόπτευαν με εναν άλλο
αναλυτή. Ο πολλαπλασιασμός των ανεπισήμων και ποικίλων ψυχαναλυτικών Εταιρειών
είχε αρχίσει!


Το έτος 1956 έγινε μία άλλη σημαντική αλλαγή σαν συνέπεια
των προοδών στον τομέα της Ψυχικής Υγείας: Ο διορατικός και εξαιρετικός
ψυχίατρος Mauricio Goldenberg, αν και οχι αναλυτής ο ίδιος , ήταν μεγάλος
υποστηρικτής της Ψυχανάλυσης και προστάτης πολλών νέων ψυχαναλυτών. Αυτός
λοιπόν ίδρυσε για πρώτη φορά στην Αργεντινή ένα τμήμα Ψυχοπαθολογίας σ΄ένα
Δημοτικό Νοσοκομείο .


Το ενχείρημα αυτό είχε απόλητη επιτυχία. Η ιδέα διαδόθηκε
γρήγορα και σύντομα ένα αντίστοιχο τμήμα δεν έλλειπε από κανένα πλέον
Νοσοκομείο της χώρας. Ενώ, δηλαδή, προηγουμένως όλοι οι ψυχικά πάσχοντες
αναφέρονταν μόνο στα μεγάλα ψυχιατρικά νοσοκομεία της κάθε πόλης, από τότε και
στο εξής, έγινε επιτέλους δυνατό να θεωρεί κανείς την Ψυχιατρική όπως κάθε
ειδικότητα μεταξύ άλλων.


Στο πλαίσιο αυτών των εξελίξεων μπόρεσαν και οι ψυχολόγοι να
εφαρμόζουν την Ψυχανάλυση μέσα σ’ ένα νοσοκομειακό περιβάλλον ακριβώς όπως και
οι ιατροί. Η ψυχαναλυτές βρήκαν μία απροσδόκητη δυνατότητα: να προσφέρουν τις
υπηρεσίες τους σ’ ένα απολύτως νέο και προκλητικό πεδίο δράσης.


Το σχισμα: Πολιτική και Ψυχανάλυση


Το έτος 1973 ήταν χρονιά μεγάλων πολιτικών αλλαγών και
ταραχών σ’ ολόκληρη τη χώρα. Το στρατιωτικό καθεστός επιτέλους έληξε, και ο
Héctor Cámpora κέρδισε τις πρώτες ελεύθερες εκλογές. Αυτός ήταν υποψήφιος του
Περονιστικού Κόμματος. Μέσα στον Περονισμό μεγάλωσε μία εξτρεμιστική οργάνωση
(οι Montoneros), η οποία πέρασε ταχέως σε μία ένοπλη οργάνωση - ενώ υπήρξε και
μία άλλη μή-Περονιστική ένοπλη εξτρεμιστική οργάνωση, ο Επαναστατικός Λαϊκός
Στρατός, το ERP. Μία ομάδα αναλυτές της APA με μαρξιστικό προσανατολισμό – η
πιό σημαντική ήταν και η Marie Langer – άρχισαν να επικρίνουν δριμύτατα την
ψυχαναλυτική Εταιρεία σαν « αντιδραστική-κρατική» . Αυτοί αποκήρυξαν και
ίδρυσαν δύο "Plataforma" (Βήμα) και "Documento" (Έγγραφο).
Στο μέλλον συλλόγους,
συγκεντρωνόταν οι δύο ομάδες χωριστά και στο εξωτερικό, στα παγκοσμια συνέδρια
. Με την επιστροφή όμως του Perón ήρθε η δεξιά ακρότητα στην εξουσία. Ο Cámpora
είχε παραιτηθεί από Πρόεδρος προκειμένου να αφήσει την θέση του στον Perón.
Αλλά με το 1976 έφτασε το οριστικό τέλος του ονείρου της σύμπραξης μεταξύ μίας
μαρξιστικής κοινωνικής εναλλαγής και ψυχανάλυσης: η Αργεντινή υπέφερε το πιό
βιαίο και αιματηρό παρξηκόπημα ολόκληρης της ιστορίας της. Το στρατιωτικό
καθεστώς που διήρκεσε έξι χρόνια, και σε συνδυασμό με το Πόλεμο των Νησιών
("Malvinas") εναντίον της Αγγλίας, κόστισε τη ζωή σε 30,000
ανθρώπους, μεταξύ αυτών και πολλών αναλυτών. Αναλυτές ύποπτοι πολιτικής δράσης
- όπως η Marie Langer - αναγκάστηκαν να εγκαταλήψουν τη χώρα προκειμένου να
αποφύγουν την φυλακή, τα βασανιστήρια και τον θάνατο .


Η Επιστροφή στον Freud


Ενα άλλο γεγονός άλλαξε βαθιά και ουσιαστικά την ιστορία της
ψυχανάλυσης στην Αργεντινή: Το 1964, ο Pichón Rivière έδωσε στο λαμπρό Masotta,
μερικά έργα του Lacan με τα λίγα λόγια: μαθητή του, τον Oscar «
Ίσως μπορείς να κάνεις κάτι μ΄αυτά» . Εκείνος το έκανε, πράγματι. Μελέτησε τον
Freud στα Γερμανικά και συνέκρινε αυτό το πρωτότυπο με την Ισπανική μετάφραση
του Ballesteros/Rosenthal και με την αγγλική μετάφραση του Strachey, σύμφωνα
πάντοτε με τις μεθόδους και προτάσεις του Γάλλου αναλυτλή. Μία διαρκώς
αυξανομένη ομάδα άρχισε σιγά-σιγά να συγκεντρώνεται γύρω του και έτσι το 1974
ιδρύθηκε η Φρούντική Σχολή του Μπουένος Άιρες .


Συγχρόνως, χάρη στον Masotta, το έργο του Lacan έγινε τόσο
γνωστό στην Αργεντινή όσο ενδεχομένως σε λίγα μέρη του κόσμου εκτός της
Γαλλίας. Οι ψυχολόγοι οι οποίοι είχαν αποκλειστεί από την APA αισθάνθηκαν τώρα
ότι είχαν πλέον τα όπλα για να κηρύξουν την παλιά Εταιρεία οχι μόνο σαν
πολιτικά αντιδραστική, άλλα επίσης ανεπαρκέστατη και άκυρη Είναι αξιοσημείωτα
δύο δοκίμια τα οποία εκδόθηκαν τότε. Ο Luis Erneta (1974) στο άρθρο του « Περί
της λεγομένης Θεωρίας-της-Τεχνικής» έδειξε πως τα έργα του Freud περί τεχνικής
είχαν μετατραπεί στην APA σαν ατροφικές συνταγές, τις οποίες κατάχρονταν οι
Διδακτικοί Αναλυτές σαν μυστήρια για να εξασφαλίζουν την ίσχυ τους.


Επίσης ο Juanqui Indart (1974) αναλύθηκε με τις μεθόδους της
Γλωσσολογίας, στο άρθρο « ...γιατί (για τί ενα φλυτζάνι είναι το στήθος» τον
μηχανισμό της ερμηνείας μέσα στο Κλαϊνικό σύστημα, χρησιμοποιώντας παραδείγματα
της « Εισαγωγής στο Εργο της Klein» της Hanna Segal και αποκάλυπτε αυτό το μηχανισμό
σαν « ταυτόχρονη μετάφραση» : το σύστημα υποθέτει ο τι κάτω από ενα κείμενο (το
διήγημα του ονείρου) υποβόσκει ενα άλλο, « ασυνείδητο» κείμενο, ο οποίος
αποκτιέται αλλάζοντας πρώτα ένα όρο του πρώτου, και ύστερα τους υπόλοιπους
όρους κρατόντας την ίδια σφαίρα σημασίας (δηλ., την συνάφεια με την έννοια του
πρώτου μετατρεπόμενου όρου). Η επίδειξη κατέληξε σωστή: όλες τις ερμηνείες
ονειρών του βιβλίου της Segal πράγματι ακολουθούν – απολύτως εν την άγνοια της
– αυτό το μοντέλο. Οι συνέπειες για το γεγονός ότι είχαν τόσο πολύ ξεχαστεί τα
έργα του Freud άρχισαν βαθμιαία να γίνονται εμφανές: η συμπύκνωση και η
μετάθεση, η μεταψυχολογική δομή – η οποία εκτελείται απόλυτα στην « Ερμηνεία
του Ονείρου» (Die Traumdeutung) – συντόμως, όλη η Γραμματική του Ασυνειδήτου,
με την έκφραση του Lacan, η πρωτεραιότητα του Σημαίνοντος – είχαν χαθεί.


Μέσα σ’ ένα τέτοιο, νέο κλίμα δημιουργικής σκέψης
ξανασυζητήθηκαν και ξαναεπεργάστηκαν όχι μόνο οι κεντρικές αντιλήψεις των
Κλαινικών τοποθετήσεων – όπως μεταβίβαση και αντιμεταβίναση, ορμή θανάτου και
στάδια ανάπτυξης, φαντασίες και συγκινήσεις – αλλά και ολόκληρη η Ψυχαναλυτική
Θεωρία εξ΄ αρχής.


Ολα τα Σεμινάρια του Lacan, συμπεριλαμβανομένων αυτών που
ακόμα δεν εκδόθηκαν επισήμως, έγιναν διαθέσιμα στα Ισπανικά (Πρόσφατα και σε
CD-ROM). Ο Masotta όμως περιορίστηκε μόνον στην ερμηνεία των κειμένων του
Lacan: η σπίθα διμιουργικότητας που λάμπρινε τα πρώτα του βιβλία βαθμιαία
έσβησε, ενδεχομένως εξ αιτίας της εξαντλητικής του δραστηριότητας σαν
απολογητής. Έχει λεχθεί, μάλιστα, ότι ούτε και αυτός ήταν εμβολιασμένος ενάντια
την ταύτηση με την γραφειοκρατία της Εταιρείας την οποία είχε τόσο σφοδρά και
σοβαρά επικρίνει. Φερ’ ειπείν, η προσωπική του κατανόηση περί της Λακανικής «
Πρότασης του Οκτοβρίου του 1967» είχε ένα βαθιά εξουσιαστικό και απολυταρχικό
χαρακτήρα. ‘Εδωσε αυτός ο ίδιος τους βαθμούς του Α. Σ. (Αναλυτή Σχολής) και
Α.Μ.Σ. (Αναλυτή Μέλος της Σχολής) στους ευνοουμένους μαθητές του, αποφεύγοντας
κατ’ αυτόν τον τρόπο την διαδικασία του ‘Περάσματος’, όπως αυτή είχε διατυπωθεί
από τον Lacan . Έπειτα « αποβιβάστηκε» στο Μπουένος Άιρες ο Jacques-Alain ο
γαμβρός και κληρονόμος του Lacan, και ίδρυσε ενα Ινστιτούτο,Miller
μέλος της προσωπικής και δικής του Παγκοσμιας Λακανικής Εταιρείας, η Escuela de
Orientación Lacaniana (E.O.L.) (Σχολή του Λακανικού Προσανατολισμού). Πρόσφατα
εκδόθηκε το ψυχιατρικό περιοδικό “Vertex” (1996) την μεταγραφή της συνάντισης
μεταξύ του J.A. Miller και του Ricardo Horacio Etchegoyen, τότε ο πρώτος
Νοτιοαμερικανός Πρόεδρος της IPA, μία συνάντιση η οποία συμβολίζει ίσως την
πρώτη « επίσημη» αναγνώριση του Lacan μετά την απέλασή του από την IPA. Και για
αυτό το σημαντικό γεγονός, η Μοίρα διάλεξε σαν πεδίο την πόλη των Καλών Αέρων
(Μπουένος Άιρες)....

Τι συμβαίνει σήμερα με την Ψυχανάλυση στην Αργεντινή;

Μετά από την διάχυση που έβρισκε ο Lacan – η οποία μπορεί,
φυσικά, να γίνει ακόμα μία επαναληπτική κοινοτοπία των θεμελιωδών σκέψεων του
Freud – είναι δύσκολο να διαχωρίσει κανείς τους απλούς επιγόνους από τους
πρωτότυπους σκεπτομένους. Είναι επίσης σπουδαία, μετά την κριτική, να
ξανααποκτήσουμε την δική μας ιστορία, τις συνεισφορές και εξελήξεις των
προγόνων μας της APA. Αντίθετα κινδυνεύουμε και εμείς να μετασχηματίζουμε
παροδικές θεωρίες σε δογματισμούς .
Ίσως μπορούμε να ψάχνουμε την απάντηση στην αναλυτική
κλινική – η οποία, κατά τον Lacan, είναι τίποτ΄αλλο παρά « αυτό που λέγεται
στην ανάλυση» , και στα γραπτά που δείχνουν τις κατάλληλες συνέπειες της
Θεωρίας. Είναι αναμφισβήτητα ο τι άρχισε μία νέα, ειδική κλινική πράξη, που
έχει λίγο κοινό με τους σκληρούς κανόνες της παλαιάς Εταιρείας. Και, προφανώς,
έχει αυτή η πράξη μία από τις καλύτερες δυνατότητες να εξελήσσεται στο Δημότικό
Νοσοκομείο. Στην καθημερηνή επαφή με τα πάσχοντα υποκείμενα, με άλλους
επαγγελματές και επιστήμονες, με άλλους αναλυτές – οι οποίοι θα μπορούν να
δοκιμάζουν και ερωτούν τις αντιλήψεις μέσα και έξω από τα αναλυτικά ιδρύματα -
θα πρέπει να πέζεται το στοίχημα της Ψυχανάλυσης .

Σημειώσεις:


1 Xομένες.

2 Oliverio Girondo, 1891-1967, σουρρεαλιστικός ποιητής της
κίνησης “Martín Fierro” και συνεργάτης του Περιοδικού “Sur” (το οποίο ίδρυσε η
Victoria Ocampo). Εργα: « 20 ποιήματα για το διάβασμα στο τραμ» « Στο
νωτιαιότερος (sic) μύελος». Jorge Luis Borges, 1899-1986, ίσως ο σπουδαιότερος
Αργεντινός συγγραφέας (Ο Drieu de la Rochelle έλεγε « Borges vaut le voyage» ). Μερικά
έργα του μεταφράστικαν και στα Ελληνικά. Adolfo Bioy Casares, 1914-1999, ο
φίλος του Borges για χρόνια, έγραψε – επι πλέον πολλά μυθιστορήματα και
διηγήσεις – μαζί μ΄αυτόν τα « Προβλήματα για τον Κ. Isidro Parodi» κάτω από τον
ψευδόνυμο H. Bustos Domecq.


3 Στις αρχές της APA επέτυχε ο Pichon-Rivière να θεραπεύει
εντελώς – διά μέσου της ανάλυσης – την σοβαρή φοβία του Γενικού Διαχειριστή της
Επιχειρίσης Muñoz. Ο πλούσιος ιδιοκτίτης Muñoz έγινε αμέσως δωρητής της Αργεντινής
Ψυχανάλυσης. Μαρτυρούσε την ευχαρίστησή του με χορηγίες, οι οποίες εξασφάλισαν
την έκδοση του Περιοδικού “Revista Argentina de Psicoanálisis” με 4 τεύχη και
5,000 αντίγραφα κάθε χρόνο. Η θεωρητική και πρακτική συμπεριφορά του Pichon
ήταν πάντα εκλεκτική. Ο Oscar Masotta τον συνέκρινε με ενα ιατρό χωριού στο
αμερικάνικο Far West ο οποίος πρέπει να τα κάνει όλα: να αφαιρέσει ένα σφαίρα,
να εφαρμόσει την μαϊευτική, να χειρουργήσει τις αμυγδαλές, να θάψει τους
νεκρούς. Βαθμιαία όμως αυτός έχασε το ενδιαφέρον για την Ψυχανάλυση. Χωρίς να
αφήσει την Εταιρεία, αλλά πράγματι κρατώντας κάποια απόσταση από αυτή, ίδρυσε
μία Σχολή Κοινονιολογικής Ψυχολογίας, και είχε εκεί πολλούς μαθητές.


4 Αυτή η άγνοια είχε καταστρεπτικές συνέπειες. Το 1945, όταν
η Arminda Aberastury έστειλε τα πρώτα της γράμματα στην Melanie Klein, της
ζήτισε να εκδοθεί το πρώτο της άρθρο στο International Journal. Όμως σ΄αυτό το
δοκίμιο είχε κάνει μία ασυγχώρητη αμαρτία: είχε κάνει αναφορά στα έργα της
Klein καιτης Anna Freud εξίσου. Η Klein, φυσικά, απάντησε αμέσως ο τι το άρθρο
δεν έφτασε τους international standards, και ήταν, δηλαδή, ανάξιο για
δημοσίευση. Η επωμένη συμπεριφορά της Arminda μπορεί κανείς να θεωρηθεί ως
μεταβιβαστικό σύμπτωμα: ακολούθησε και επεδίωξε σ΄ολόκληρη τη ζωή της το Ιδεώδες
ενός Αγνού, Ακηλίδωτου standard και αξίωνε μία σκληρή και αναλλαγμένη τεχνική
από τους μαθητές της. Μερικές φορές όμως, μπορούσε κανείς να την ακούσει – πιό
σόφρωνα και πιό απελευθερωμένη - να λέει ο τι δεν πίστεψε στην χρονολογική
ανάπτυξη, και ο τι γνώρισε νεαρούς 80 ετών και ενηλίκους 14 ετών. Αλλά ήταν
ματαίως, ή ανεπαρκής. Το 1974 αυτοκτόνισε.


5 Η Πολυκλινική "Prof.Gregorio Aráoz Alfaro"
(πρώην – και ύστερα, εναλλάζοντας, - "Eva Perón"), Lanús, Επαρχία του
Buenos Aires.


6 Την σταθερή εντύπωση που άφησε η Marie Langer στους
αναλυτές της Βιέννης την μπόρεσα να επιβεβαιώσω ο ίδιος σε μία επίσκεψη (1985)
στο σπίτι του Freud στην οδό Berggasse Αρ. 19, σε μία συζήτηση με την νύφη του
Federn, την έφορο του Μουσείο. Της νέες εξελήξεις από την Γαλλία δεν τις
έβρισκε όμως ενδιαφέρουσες. Μου έλεγε περιφρονητικά: « Οι Λακανικοί είναι όλοι
τρέλλοι» (“Die Lacanianer sind alle Narren”) .


7 Ήμουν τότε ένας νέος ψυχίατρος (“Residente”) στο
αναφερομένο Πολικλινικό Gregorio Aráoz Alfaro και παρών όταν μία ψυχολόγος απήχθη
από μια ένοπλη παραστρατιωτική ομάδα. Ο Mauricio Goldenberg είχε ήδη μεταφερθεί
(χρονια πριν) στο Ιταλικό Νοσοκομείο του Μπουένος ΄Αιρες για να ιδρύσει εκεί το
τμημα Ψυχοπαθολογίας. Αναγκάστηκε να φύγει για την Βενεζουέλα. Είχε αφήσει σαν
Προϊστάμενος του Τμήματος τον Δρ.Valentín Barenblit, ψυχαναλυτή, αξέχαστο
δάσκαλό μας. Και αυτός αναγκάστηκε να φύγει για την Βαρκελόνη – όπου ζεί και
δουλεύει σήμερα – αφού είχε απαχθεί και βασανιστεί.


8 Ο Masotta δεν ήταν τότε ακόμα ψυχαναλυτής, άλλα
δημοσιογράφος, δοκιμιογράφος και καλλιτέχνης. Είχε οργανώσει happenings στο
Instituto Di Tella, ενα πολιτιστικό κέντρο της avant-garde, και είχε γράψει
πρωτότυπα βιβλία για διάφορα θέματα: για τον Αργεντινό συγγραφέα Roberto Arlt,
για Συνείδηση και Δομή, κ.λ.π. Άρχισε έπειτα, όμως, να ψυχαναλύει, και
αναγνωρίστηκε στο Παρίσι σαν Analyste Practicien στην École Freudienne de
Paris.


9 Η EFBA έξέδωσε το δικό της περιοδικό, “Cuadernos Sigmund
Freud" (από το 1971). Σύντομα παρουσιάστηκαν πολλά άλλα περιοδικά τα οποία
εξετέλεσαν το νέο προσανατολισμό της ψυχανάλυσης: Imago (Letra Viva Editorial),
κ.λ.π. Ύστερα εμφανίσθηκαν οι εκδόσεις της σχολής,Conjetural J.A.Miller :
Uno por uno, El caldero de la
Escuela, κ.λ.π. του


10 Και ο Masotta αναγκάστηκε να φύγει το 1976 εξορία στην
Ισπανία. Εκεί συνέχισε τις δραστηριότητές του ως το πρόωρο θάνατό του από
καρκίνο. Είναι παράξενο να διαπιστώνει κανείς ο τι η ψυχανάλυση έπρεπε να
διασχύσει από το Παρίσι το Ατλαντικό Οκεανό δύο φορές για να φτάσει ως την
Ισπανία - από την Αργεντινή.


11 Παραδείγματα αυτών των δύο δυνατών τοποθετήσεων:


1. η ανάλυση του « Κυρίου Ξ» που οδήγησε ο Αμερικάνος Heinz
Kohut είχε στην Γαλλική έκδοση ένα Πρόλογο του Serge Cottet, ο οποίος –
εφαρμόζοντας λακανικά όπλα - κατάστρεψε ανθρωποφαγηκά τον Kohut. Αντίθετα,


2. ο Αμερικάνος ψυχαναλυτής John Muller ερμήνευε και αυτός
αυτή την ανάλυση χρησιμοποιώντας αντιλήψεις του Lacan, άλλα μ΄ενα συμφιλιώτικο
τροπο. Το 1993 η Αργεντινή αναλύτρια Silvia Fendrik (1993) δημοσίευε το βιβλίο
της « Δυστυχίες της Ψυχανάλυσης» όπου ερμήνευε το « προδρομικό γεννιτικό
στάδιο» της Arminda Aberastury σαν μία προσπάθεια να επαναθεμελιώσει αυτή την
Φαλλική αναφορά.


12 Σ΄αυτή την σύναφη παρουσίασε το Περιοδικό Psicoanálisis y
el Hospital (από το 1991, 2 τεύχη κάθε χρόνο, μέχρι τώρα 24 τεύχη). Ο αρχισύντακτης,ο
νεαρός Mario Pujó μπόρεσε να ιδρύσει έτσι ένα ενεργητικό τόπο ψυχαναλυτλης
συζητήσεως με καταπληκτικά αποτελέσματα! Περίληψη: Εκτίθεται ένα γενικό σχέδιο
της ιστορίας της Ψυχανάλυσης στην Αργετνινή και της επίδρασής της μέσα στον
Αργεντινό πολιτισμό. Μετά από μερικά εισαγωγικά βήματα ντόπιων ψυχιάτρων και
μεταναστών (ψυχαναλυτές οι οποίοι είχαν τελειώσει την εκπαίδευσή τους στην
Ευρώπη), ιδρύθηκε η Αργεντινή Ψυχαναλυτική Εταιρεία, η APA (1942). Η θεωρητική
επιρροή του Κλαϊνισμού στις συνεισφορές των κυρίων προσώπων της Εταιρείας
εξελύσσεται: εμφανίζεται και καποιος δογματισμός που περιορίζει την ποιότητα
της παραγωγής εκείνων, και γίνεται εν συνεχία το θεμέλιο της ενθουσιώδους
υποδοχής των ιδεών του Lacan. Αυτές αναπτύσσονται από τα μέλη των ποικίλων
Λακανικών Εταιρειών, οι οποίες δεν ανίκουν πιά στην IPA. Και εκτίθεται επίσης
το ουσιαστικό ρόλο των ψυχαναλυτών στο Δημοτικό πεδίο, στα Δημόσια Νοσοκομεία
και κοινωνικά κέντρα, για την υποστήριξη της υποκειμενικότητας όταν η
τεχνολογία την απειλεί σφοδρά και συντριπτικά. Βιβλιογραφία BALÁN, JORGE (1991): Cuéntame tu vida: una
biografía
colectiva del psicoanálisis argentino. Planeta, Buenos Aires (« Διήγισέ
μου τη ζωή σου» - [αυτός ήταν ο τίτλος, στην Αργεντινή, της ταινίας του
Hitchcock, “Spellbound” ] – μία συλλογική βιογραφία της Αργεντινής
Ψυχανάλυσης)
“CONJETURAL”, Revista de psicoanálisis, Ediciones
Sitio, Buenos Aires. (« Εικαστικά» , Ψυχαναλυτικό Περιοδικό) “CUADERNOS
SIGMUND FREUD” No. 1 (Ιούνιος 1971): Temas de Jacques Lacan. Nueva
Visión, Buenos
Aires, (« Τετραδια Sigmund
Freud» ) ERNETA, LUIS (1974): A propósito de la así llamada
teoría-de-la-técnica
en psicoanálisis, Imago No. 1, Letra viva, Buenos Aires (Για την
λεγομένη Θεωρία-της-Τεχνικής στην Ψυχανάλυση) FENDRIK, SILVIA INÉS
(1993): Desventuras
del psicoanálisis (Donald Winnicott, Arminda Aberastury, Telma Reca). Editorial
Ariel,
Buenos Aires, (Δυστυχίες της Ψυχανάλυσης) GARCÍA, GERMÁN (1978): La
entrada del psicoanálisis en la Argentina: obstáculos y
perspectivas.
Ediciones Altazor, Buenos Aires (Η εισαγωγή της Ψυχανάλυσης στην
Αργεντινή: εμπόδια και προοπτικές) “IMAGO” No. 1 (Μαιος 1974), Letra
Viva, Buenos Aires INDART,
JUANQUI (1974) : …porque (¿por qué ?) una taza es el pecho. Grupo 0, no.
1,
Buenos Aires (...γιατί [για τι;] ενα φλυτζάνι είναι το στήθος.) LACAN,
JACQUES (1975), "Dieu et la Jouissance de La Femme" , VI. μάθημα του
Σεμιναριού αρ. XX (1972-3), “Encore”, Seuil, Paris, σ. 61. LANGER,
MARIE (Εκδότρια) (1971): Cuestionamos. Documentos de crítica a la
ubicación
actual del psicoanálisis. Granica editor, Buenos Aires (Αμφισβιτούμε:
έγγραφα μίας κριτικής της σημερινής τοποθέτησης της Ψυχανάλυσης)
LANGER, MARIE; DEL PALACIO, JAIME;
GUINSBERG, ENRIQUE (1981): Memoria, historia y diálogo psicoanalítico. Folios
ediciones,
México (Μνήμη, ιστορία και ψυχαναλυτικός διάλογος) MASOTTA, OSCAR
(1970): Introducción a la lectura de Jacques Lacan. Editorial
Proteo, Buenos Aires (Εισαγωγή στην ανάγνωση του Jacques Lacan)
MASOTTA, OSCAR (1980): Sur la fondation de l´École Freudienne de Buenos Aires. Ornicar?
No. 20/21, Navarin éditeur, Paris (Περί της ίδρυσης της Φρούντικής Σχολής του Μπουένος Άιρες) PAVLOVSKY,
EDUARDO (1977): Sobre importación y exportación, en: Adolescencia y mito,
Ediciones
Ayllu, Buenos Aires (Περί εισαγωγής και εξαγωγής, στο: Εφηβία και
Μύθος) “PSICOANÁLISIS Y EL HOSPITAL” (Αρχισύντακτης: Lic. Mario Pujó),
Ediciones del
Seminario, Buenos Aires RASKOVSKY DE SALVAREZZA, RAQUEL (Συντάκτης) (1993): Asociación Psicoanalítica
Argentina,
1942-1992 « REVISTA ARGENTINA DE PSICOANÁLISIS» (Ιανουάριος-Ιούνιοε
1974) Τεύχος XXXI, αρ. 1-2: Homenaje al 30º aniversario de la APA y de
la Revista de Psicoanálisis. (Πανηγυρισμό για την 30. Επέτειο της APA
και του Ψυχαναλυτικό Περιοδικού) “VERTEX”, REVISTA ARGENTINA DE
PSIQUIATRIA (Αρχισύντακτης: Dr. Juan Carlos Stagnaro) (Δεκέμβριος
1996), Buenos Aires, Nr. 26, ZANGHELLINI,
JORGE (1996): El psicólogo
como formación (Ο Ψυχολόγος και η μόρφωσή του). Contexto en
Psicoanálisis No. 1, Ediciones La Campana, La Plata.