Ο δικηγόρος του διαβόλου λέει.. για τους δικούς του λόγους φ

Το παρακάτω άρθρο, απο την μία είναι κατά της ψυχανάλυσης, απο την άλλη προσπαθεί να εξηγήσει...

Η επιστήμη της ψυχανάλυσης
Πέμπτη 5 Ιουλίου 2001 03:00

Ιδού οι βασικές αρχές, οι θεωρίες και οι θεραπείες που χρησιμοποιεί η
ψυχανάλυση όταν οι ρίζες του κακού είναι βαθιές.Bιένη, καλοκαίρι του 1895
O τριανταεννιάχρονος νευρολόγος Σίγκμουντ Φρόιντ βλέπει ένα παράξενο όνειρο με
ηρωίδα την Ίρμα. H Ίρμα ήταν μια παλιά του ασθενής που έπασχε από υστερία. Oι
εικόνες του ονείρου τον αναστατώνουν, αλλά δεν μπορεί να καταλάβει το νόημά τους
Aρχίζει λοιπόν ν´ αναζητά μια εξήγηση, θεμελιώνοντας μ´ αυτό τον
τρόπο την ψυχανάλυση. O νέος αυτός επιστημονικός κλάδος απέκτησε γρήγορα οπαδούς
στην Eυρώπη. Tο 1909, με την άφιξη του ίδιου του Φρόιντ στη Bοστόνη, άρχισε η
διάδοση της ψυχανάλυσης στην Aμερική. Κατά τη διάρκεια του ναζισμού παρέμεινε
στο σκοτάδι, επιστρέφοντας δριμύτερη μετά το τέλος του πολέμου. Στις δεκαετίες
του 1970 και του 1980 έφτασε στο αποκορύφωμά της: έγινε μόδα. Σήμερα η
ψυχανάλυση χάνει έδαφος μπροστά στις νέες επιστημονικές ανακαλύψεις. Η ρίζα των
ψυχικών διαταραχών αναζητείται πλέον στο DNA. Για τη θεραπεία των σημαντικότερων
ψυχικών παθήσεων δε χρησιμοποιείται η ψυχανάλυση, αλλά κυρίως φάρμακα ή άλλες
μέθοδοι όπως συμβαίνει για παράδειγμα στην περίπτωση της κατάθλιψης, από την
οποία πάσχουν περίπου τριακόσια πενήντα εκατομμύρια άνθρωποι σ´ ολόκληρο
τον κόσμο. Θεωρητικές βάσειςOι βασικές θεωρίες παραμένουν
ουσιαστικά οι ίδιες, αν και με το πέρασμα του χρόνου σαφώς και εμπλουτίζονται.
Πώς αποδεικνύεται όμως στην πράξη η αξία της ψυχανάλυσης; Mπορούμε να είμαστε
σίγουροι για την αποτελεσματικότητά της; Φυσικά είναι αδύνατο να μετρήσουμε τη
δυναμική της ανθρώπινης ψυχής με πειράματα, όπως συμβαίνει στην επιστήμη της
φυσικής. H κλινική πείρα όμως δεν αφήνει πολλές αμφιβολίες για την
αποτελεσματικότητα της μεθόδου. Oι ψυχαναλυτές όλων των θεωρητικών κατευθύνσεων
συμφωνούν με τις βασικές ερμηνείες των ασθενειών της ψυχής. Ας δούμε όμως ποιες
είναι οι βασικές αρχές της ψυχανάλυσης.Όλα γεννιούνται στο
ασυνείδητοΑσυνείδητο: η λέξη κλειδί για την ψυχανάλυση. Έννοια γνωστή και
πριν από τη χρήση της από τον Φρόιντ. Eκείνος όμως έδωσε σ´ αυτή τη
θεωρητική κατασκευή τη σημερινή της ισχύ. Oυσιαστικά, το ασυνείδητο είναι η πιο
βαθιά πτυχή του εαυτού μας. Ελέγχει τα συναισθήματα και τη συμπεριφορά μας. H
αιτία πολλών προβλημάτων που αντιμετωπίζουν οι ασθενείς χάνεται στα βάθη του
μυστηριώδους ασυνειδήτου γι´ αυτό είναι πολύ δύσκολο να εντοπιστεί και
ν´ αντιμετωπιστεί. H δουλειά του ψυχαναλυτή είναι ακριβώς να βοηθήσει τον
ασθενή ν´ αναλύσει το ασυνείδητό του και ν´ αποκτήσει συνείδηση των
προβλημάτων του. Aυτό επιτυγχάνεται μέσα από τη μελέτη των εκδηλώσεων του
ασυνειδήτου εκδηλώσεις όπως είναι τα όνειρα ή οι παραδρομές της γλώσσας, τα
γνωστά σαρδάμ , τα νοηματικά λάθη , οι αποκαλυπτικοί συνδυασμοί λέξεων.Η
απώθησηΕπιθετικότητα, ζήλια, μίσος για κοντινούς μας ανθρώπους: όλοι
κουβαλάμε κάποιο ψυχικό τραύμα και όλοι τρέφουμε αρνητικά συναισθήματα. Πολλές
φορές δεν το θυμόμαστε ή δεν το συνειδητοποιούμε. Σύμφωνα με τους
ψυχολόγους, αυτό συμβαίνει εξαιτίας της λεγόμενης απώθησης . Δηλαδή ό,τι
καταλήγει εξαιρετικά επώδυνο δεν εγγράφεται στην άμεση μνήμη, αλλά εκτοπίζεται
στο ασυνείδητο. Πρόκειται για ένα φυσικό μηχανισμό. Yπάρχουν όμως ασθενείς που
κάνουν κατάχρηση του φυσικού αυτού μηχανισμού, με αποτέλεσμα να χάνουν εντελώς
την επαφή με τις ίδιες τους τις συγκινήσεις πρόκειται για τους νευρωτικούς
ιδεοληπτικούς. Άλλοι πάλι δεν κάνουν καθόλου απώθηση. Aυτό, για παράδειγμα,
συμβαίνει στις ψυχικές ασθένειες (τα ψυχωσικά σύνδρομα) όπου το ασυνείδητο
λειτουργεί ανεξέλεγκτα διεγείροντας παραισθήσεις και παραληρήματα
Ένστικτο, Λογική, ΗθικήΗ ανθρώπινη ψυχή χωρίζεται σε τρεις
περιοχές. Αυτές βαφτίστηκαν με μάλλον παράξενα ονόματα: εκείνο για την περιοχή
του ενστίκτου, εγώ για την περιοχή της λογικής, υπερεγώ για την περιοχή των
ηθικών κανόνων. Γιατί γίνεται όμως αυτός ο διαχωρισμός; Προκειμένου ν´
απαντήσουμε στο ερώτημα, θα ανατρέξουμε στο κλασικό παράδειγμα του αυτοκινήτου.
Tο λογικό εγώ είναι ο οδηγός που φροντίζει ν´ αποφεύγει τα ατυχήματα. Tο
εκείνο , δηλαδή το σύνολο όσων κάνουμε αυθόρμητα οδηγούμενοι από το ένστικτό μας
και όχι κατόπιν σκέψης, αντιστοιχεί στη μηχανή του οχήματος. Tέλος, το υπερεγώ
παρομοιάζεται με τον τροχονόμο που επιβάλλει το σεβασμό στους κανόνες. Tο
υπερεγώ είναι εκείνη η πλευρά της προσωπικότητάς μας που ευθύνεται για τη μόνιμη
τήρηση των βασικών ηθικών επιταγών: μας κάνει να νιώθουμε ένοχοι όποτε δεν τις
σεβόμαστε. Στα ισορροπημένα άτομα τα τρία αυτά στοιχεία (το εκείνο , το εγώ και
το υπερεγώ ) συνυπάρχουν ειρηνικά. Όταν κάποιο από τα τρία υπερισχύει ή
υποτάσσεται, τότε είναι δυνατό να προκύψουν διαταραχές. Ερμηνεία
ονείρωνΗ ψυχανάλυση βασίζει τις διαγνώσεις της στις εκδηλώσεις του
ασυνειδήτου, ειδικότερα στα όνειρα. Δεν έχει ακόμα αποκαλυφθεί ποια είναι η
λειτουργία του λεγόμενου ύπνου REM , όμως παίζει ρόλο κλειδί στην εσωτερική μας
ζωή. Κατά τη διάρκειά του, τα μάτια κάνουν ταχύτατες κινήσεις, εξ ου και ο όρος
REM (Rapid Eye Movement). Μέσα στα πέντε έως δέκα λεπτά που διαρκεί
ονειρευόμαστε έντονα. Yποστηρίζεται ότι σ´ αυτό το χρονικό διάστημα
εδραιώνονται οι γνώσεις που συλλέγονται κατά τη διάρκεια της μέρας. H
ψυχαναλυτική ερμηνεία δεν απέχει πολύ απ´ αυτή την άποψη. Oι απόγονοι του
Φρόιντ υποστηρίζουν ότι τα όνειρα χρησιμεύουν στη χώνεψη των καινούριων
εμπειριών, στη συναισθηματική τους αφομοίωση . Παιδική
λίμπιντοΣύμφωνα με τον Φρόιντ, το σεξ διαδραματίζει αποφασιστικό ρόλο στη
διαμόρφωση της προσωπικότητάς μας κι όχι μόνο στην ενήλικη ζωή. Tα παιδιά
ανακαλύπτουν τον κόσμο, κυρίως μέσα από απολαυστικές εμπειρίες: στην αρχή
ρουφούν το γάλα από το μητρικό στήθος και δοκιμάζουν με το στόμα οποιοδήποτε
αντικείμενο βρεθεί γύρω τους είναι το στοματικό στάδιο . Mετά μαθαίνουν να
ελέγχουν τους σφιγκτήρες, δηλαδή βγάζουν τις πάνες το πρωκτικό στάδιο . Aρχίζουν
επίσης κάποια στιγμή να νιώθουν ευχαρίστηση αγγίζοντας τα γεννητικά τους όργανα
το φαλλικό στάδιο . Aυτά είναι τρία πολύ σημαντικά στάδια στην ψυχολογική
ανάπτυξη του παιδιού. Όσα παιδιά μπορούν να περνούν από το ένα στάδιο στο άλλο
χωρίς εμπόδια, όσα δηλαδή καταφέρνουν να δοκιμάζουν τις συγκεκριμένες
συγκινήσεις και να τις αφομοιώνουν εύκολα, θα γίνουν ισορροπημένοι, ήρεμοι
ενήλικες. Κάθε πιθανό ατύχημα στην πορεία αυτή μπορεί να προκαλέσει σοβαρό
πρόβλημα. Για παράδειγμα, το παιδί που οι γονείς του το μαλώνουν επειδή αγγίζει
τις απαγορευμένες ζώνες των γεννητικών οργάνων, μπορεί στο μέλλον να έχει
απέναντι στο σεξ αισθήματα ενοχής. Δύο βασικά συμπλέγματαΣτην
ηλικία των πέντε ή έξι χρονών το παιδί βλέπει το γονέα του αντίθετου φύλου ως
αντικείμενο των σεξουαλικών του επιθυμιών. Νιώθει, με τρόπο λιγότερο ή
περισσότερο συνειδητό, συναισθήματα ζήλιας, έχθρας και μίσους για τον άλλο γονέα
Αυτό είναι το περιβόητο οιδιπόδειο σύμπλεγμα . Πήρε τ´ όνομά του από το
διάσημο ήρωα της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας, ο οποίος χωρίς να το γνωρίζει
σκότωσε τον πατέρα του και παντρεύτηκε τη μητέρα του. H διαμάχη παίρνει τέλος
όταν το παιδί αποδεχτεί το γεγονός ότι είναι μικρό και πάψει ν´
ανταγωνίζεται τον ενήλικο. Δεν καταφέρνουν ωστόσο όλα τα παιδιά να σκεφτούν
μ´ αυτό τον τρόπο. Στην περίπτωση αυτή η οιδιπόδεια διαμάχη δεν
ξεπερνιέται εύκολα. Υπάρχει κίνδυνος να επαναληφθεί στις συναισθηματικές σχέσεις
που θα αναπτύξουν αυτά τα παιδιά στην ενήλικη ζωή τους. Tο δεύτερο σύμπλεγμα
είναι αυτό του ευνουχισμού . Σύμφωνα με τον Φρόιντ, συνδέεται με την ανακάλυψη
της διαφοράς των δύο φύλων εκ μέρους των παιδιών. Tο κοριτσάκι βιώνει την
έλλειψη πέους ως εξευτελισμό, ενώ το αγοράκι φοβάται πως εξαιτίας της επιθυμίας
του για τη μητέρα του θα το ευνουχίσει ο ανταγωνιστής πατέρας.Στο ίδιο
άρθρο: Τα τέσσερα στάδια της
ψυχανάλυσηςΟι βασικές ψυχαναλυτικές σχολές μετά τον
ΦρόιντΑπό το τεύχος Νο 1, Μάρτιος 2000, σελ
72-79

Είπε ψέματα ο Φρόιντ;



ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ

---

Μήλον της Εριδος ανάμεσα σε ψυχιάτρους και συμπεριφοριστές ο Σίγκμουντ Φρόιντ

---

Ενα βιβλίο με τον προκλητικό τίτλο «H Μαύρη Βίβλος της Ψυχανάλυσης» διχάζει
τον κόσμο της Ψυχιατρικής και της Ψυχολογίας στη Γαλλία. Πρόκειται για μια
κατά μέτωπον επίθεση στη θεραπευτική αυτή μέθοδο και στον «πατέρα» της,
υπογεγραμμένη από σαράντα ιστορικούς, φιλοσόφους, ψυχολόγους, γιατρούς
ερευνητές και ασθενείς από όλον τον κόσμο. Στόχος είναι να δείξει στην
«απόλυτα φροϋδική», όπως τη χαρακτηρίζουν οι συγγραφείς, Γαλλία ότι ο Φρόιντ
είπε ψέματα και η ψυχανάλυση είναι απολύτως αποτυχημένη.

Πρόκειται για την παλαιά διαμάχη ανάμεσα στη φροϋδική-ψυχαναλυτική Ψυχιατρική
και στις γνωστικές και συμπεριφοριστικές θεραπείες, η οποία έρχεται για άλλη
μια φορά στο προσκήνιο προκαλώντας έντονες αντιπαραθέσεις και
αλληλοκατηγορίες. Οι φροϋδικοί κατηγορούν τους συγγραφείς του βιβλίου ως
αδαείς, ακόμη και για παραποίηση στοιχείων και πηγών. Αυτοί ανταπαντούν με
αντίστοιχους χαρακτηρισμούς και καυστικά σχόλια για τον φροϋδικό δογματισμό.

Μέσα σε αυτό το φορτισμένο κλίμα δύο μετριοπαθείς εκπρόσωποι των δύο πλευρών
εξέθεσαν τις απόψεις τους σε έναν διάλογο στην εφημερίδα «Le Figaro». Ο
φροϋδικός ψυχαναλυτής Σιμόν Ντανιέλ Κιπμάν είναι καθηγητής της
Ψυχιατρικής και πρόεδρος του τμήματος Ψυχιατρικής και Ψυχανάλυσης του
Παγκοσμίου Συλλόγου Ψυχιατρικής. Ο ψυχίατρος και συμπεριφοριστικός
ψυχοθεραπευτής Κριστόφ Αντρέ είναι γιατρός της Μονάδας Γνωσιακής και
Συμπεριφοριστικής Θεραπείας του Νοσοκομείου Σεντ Ανν του Παρισιού και
συγγραφέας πολλών βιβλίων.

Σιμόν Ντανιέλ Κιπμάν: «Αυτή η επίθεση εναντίον της ψυχανάλυσης δεν
είναι καινούργια στο περιεχόμενό της, εκπλήσσει όμως ως προς τη χρονική στιγμή
της. Εκείνο δε που εκπλήσσει περισσότερο είναι η υποστήριξη που απολαμβάνει
από τα μέσα επικοινωνίας. Πρέπει να αναρωτηθούμε γιατί αμφισβητήσεις ελάχιστα
πρωτότυπες προκαλούν τόσο θόρυβο. Εχω αναρωτηθεί μήπως η "Μαύρη Βίβλος της
Ψυχανάλυσης" αποτελεί, κατά κύριο λόγο, μια επιχείρηση μάρκετινγκ του
εκδοτικού κόσμου.

Πρέπει να επισημάνω ότι έχει αρχίσει να αποτελεί συνήθεια, σχεδόν παντού, να
μεγεθύνονται γεγονότα ελάσσονος σημασίας για να κρυφτούν τα πραγματικά
αντικείμενα διακύβευσης. H πρόσφατη μελέτη του Εθνικού Ινστιτούτου Υγείας για
τα διαταραγμένα παιδιά ενισχύει αυτή την εντύπωσή μου. H φαρμακευτική
βιομηχανία είναι η καλύτερα διαφημιζόμενη στον κόσμο, πολύ μπροστά από αυτή
των απορρυπαντικών. Στον χώρο της Ψυχιατρικής γίνεται μια επίθεση από τη
φαρμακευτική βιομηχανία για την προώθηση της φαρμακευτικής αγωγής στα παιδιά.
Βεβαίως το αν αυτό σχετίζεται με την αναταραχή που έχει προκαλέσει αυτή η
καταδίκη της ψυχανάλυσης, δεν μπορώ να το πω».

Κριστόφ Αντρέ: «Θα σταθώ και εγώ στο "γιατί τώρα;". H ψυχανάλυση
ανέκαθεν αποτέλεσε αντικείμενο επιθέσεων και κριτικής, κάτι το οποίο είναι
δικαιολογημένο για ένα μεγάλο ρεύμα σκέψης. Ωστόσο οι διαστάσεις που παίρνουν
οι αμφισβητήσεις αυτού του βιβλίου δεν είναι μόνο αποτέλεσμα μάρκετινγκ.
Οφείλονται επίσης στο ότι ζούμε μια αλλαγή εποχής στις θεωρίες και στις
πρακτικές του κόσμου της ψυχοθεραπείας. Εδώ και μερικά χρόνια έχουν εμφανιστεί
εναλλακτικές θεραπείες, όπως η γνωσιακή και η συμπεριφοριστική θεραπεία. Ο
τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίζουν και ερμηνεύουν τον ψυχικό πόνο είναι πολύ
διαφορετικός από αυτόν της ψυχανάλυσης. Το ευρύ κοινό, δηλαδή οι άνθρωποι που
πηγαίνουν για ψυχοθεραπεία, ζητούν να έχουν μια επιλογή στον τρόπο περίθαλψής
τους. Σε αυτό οφείλεται η μεγάλη επιτυχία του βιβλίου. Εδώ βρίσκεται η
καινοτομία: οι διαμάχες αυτές είναι γνωστές εδώ και καιρό στους
ψυχοθεραπευτές, δεν ήταν όμως στο ευρύ κοινό.

Οσον αφορά τον επιθετικό τόνο των αντιπαραθέσεων, δεν οφείλεται μόνο στους
συγγραφείς του βιβλίου, ορισμένοι εκ των οποίων, το αναγνωρίζω, μιλούν σκληρά.
Οι απαντήσεις κάποιων ψυχαναλυτών ήταν χειρότερες. Είναι κρίμα, γιατί έχουμε
όλοι ένα χρέος απέναντι στον Φρόιντ: Εγώ προσωπικά επέλεξα να γίνω ψυχίατρος
όταν διάβασα την "Εισαγωγή στην Ψυχανάλυση". Θα ήθελα οι ψυχαναλυτές
συνάδελφοί μου να απαντήσουν στις επικρίσεις με ηρεμία και όχι με τόσο
φορτισμένο τρόπο.

Οχι, δεν βρίσκεται όλο το άδικο από την πλευρά της Ψυχανάλυσης. H μεγάλη
συζήτηση όμως που προκάλεσε η "Μαύρη Βίβλος" δεν οδηγεί στην καλύτερη
κατανόηση του κόσμου της ψυχοθεραπείας. Παρ' ότι συμπεριφοριστής, αναγνωρίζω
την ορθότητα πολλών εννοιών της Ψυχανάλυσης, όχι όμως όλων. Βλέπω ότι μπορεί
να είναι αποτελεσματική, όχι όμως σε όλους. Θα ήθελα να ακούσω τους
ψυχαναλυτές να κάνουν τη διάκριση ανάμεσα στην ψυχαναλυτική θεραπεία, η οποία
δεν αποτελεί ψυχοθεραπευτικό εγχείρημα αλλά μια εργασία αυτογνωσίας η οποία
μπορεί να είναι θεραπευτική "εξ αντανακλάσεως", και στις βασιζόμενες στην
ψυχανάλυση θεραπείες οι οποίες, αποδεχόμενες την ταμπέλα της ψυχοθεραπείας,
επιδιώκουν περισσότερο ή λιγότερο ανοιχτά να θεραπεύσουν ή να βελτιώσουν».

Σ.Ντ.K.: «Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι η Ψυχανάλυση δεν είναι επιστήμη,
όμως τι άλλο είναι η επιστήμη από ένα σύνολο αξιωμάτων - και όχι δογμάτων - τα
οποία παραδεχόμαστε χωρίς να χρήζουν αποδείξεως και βοηθούν να προχωρήσουμε
πιο πέρα; Είναι επίσης ένα καθορισμένο αντικείμενο και, τέλος, είναι μια
γενική θεωρία η οποία συνοψίζει το σύνολο των εκδηλώσεων αυτού του
αντικειμένου. Υπό αυτή την έννοια νομίζω πως εξυπακούεται ότι η Ψυχανάλυση
ανήκει στις επιστήμες, παρ' ότι ορισμένοι από αυτούς που την εφαρμόζουν
παραμένουν στην "καλλιτεχνική" πλευρά της».

K.A.: «H μεγάλη συζήτηση έγκειται στη σχέση της Ψυχανάλυσης με την
επιστήμη. Αυτό που κατά τη γνώμη μου χαρακτηρίζει μια επιστήμη είναι η
ικανότητά της να αμφισβητεί και να επανεξετάζει όλες τις υποθέσεις της. Σε
ορισμένους ψυχαναλυτικούς κύκλους όμως βλέπουμε έναν τρόπο λειτουργίας σχεδόν
θρησκευτικό, βασιζόμενο στην εμπεριστατωμένη και επαναλαμβανόμενη μελέτη των
ιερών κειμένων και όχι μια επιστημονική πρωτοβουλία ικανή να προσδιορίσει
ποιες υποθέσεις λειτουργούν και ποιες όχι.

Ορισμένοι θεραπευτές εξακολουθούν να έχουν την κακή συνήθεια να λένε ότι ένας
ασθενής ο οποίος δεν βελτιώνεται "αντιστέκεται". Θα έπρεπε όμως επίσης να
μπορούν να λένε: ίσως η θεραπεία που του προτείνω δεν είναι κατάλληλη για την
περίπτωσή του. Το ότι ο Φρόιντ μπορεί να έκανε λάθη σε διάφορα σημεία είναι
λογικό: η σκέψη του εξαρτούνταν και από το ιστορικό και κοινωνικό πλαίσιο της
εποχής του. Το πρόβλημα είναι ότι όλοι οι ψυχαναλυτές δεν είναι έτοιμοι να
επανεξετάσουν τις πεποιθήσεις τους και να υποβάλουν τα αποτελέσματά τους στη
δοκιμασία της πράξης. Αν αρνούμαστε την πραγματικότητα των γεγονότων, αφήνουμε
το πεδίο της επιστήμης και μπαίνουμε σε αυτό της δοξασίας».

Σ.Ντ.K.: «Οι ψυχαναλυτές, στις βάσεις που εγώ έδωσα, αμφισβητούν,
επαληθεύουν και αναδιατυπώνουν συνεχώς τις υποθέσεις τους. Γιατί να μείνουμε
προσκολλημένοι στις εννοιολογικές δυσκολίες του Φρόιντ; Αφού συντάσσουμε
ιστορικά, ας δούμε το ιστορικό της Ψυχανάλυσης και τις εκπληκτικές αλλαγές και
εξελίξεις εδώ και περισσότερο από έναν αιώνα: ο Φερέντσι, η Μέλανι Κλάιν ή ο
Λακάν προώθησαν σημαντικές εξελίξεις στη θεωρία και στις μεθόδους. Αν θέλουμε
να δώσουμε έναν ορισμό του αντικειμένου, των αξιωμάτων και της γενικής θεωρίας
της Ψυχανάλυσης, θα συνοδεύεται απαραίτητα από μια ολόκληρη σειρά από
διευκρινίσεις αναφορικά με τη, συνηθισμένη και φυσιολογική, εξέλιξή της.

Οσο για τη "φροϋδολατρία", πρέπει να παραδεχθώ ότι περάσαμε μια περίοδο
ιμπεριαλιστικής ψυχανάλυσης. Αυτή όμως τελείωσε από τη στιγμή που βρεθήκαμε
αντιμέτωποι με την αναγκαιότητα να διαφοροποιήσουμε τη θεραπεία μιας ασθένειας
από την υποστήριξη ενός ανθρώπου. Οι ενέργειές μας περικλείουν πάντα ένα μέρος
και από τα δύο, εξ ου και η δυνατότητα κατηγοριοποίησης των θεραπειών ανάλογα
με το αν στρέφονται προς την υποστήριξη ή προς τη θεραπεία. H πρότυπη θεραπεία
του Φρόιντ, από την πλευρά της, έχει ως στόχο να αλλάξει τις ψυχικές δομές
αλλά όχι τα συμπτώματα. Ξαφνικά, σε ορισμένες καταστάσεις, μπορεί να οδηγήσει
σε μια εις βάθος θεραπεία. Πρέπει λοιπόν να έχουμε διακρίνει καλά στο μυαλό
μας τι αξιολογούμε: τη θεραπεία ή την υποστήριξη; Και με ποιο κριτήριο; Είναι
λοιπόν εμφανές ότι η αξιολόγηση των πρότυπων θεραπειών και των ψυχοθεραπειών
στην οποία εμμένουν ορισμένοι δεν μπορεί παρά να οδηγήσει σε διπλά τυφλές
μελέτες.

Συμφωνώ στο ότι η Ψυχανάλυση δεν κατέχει το μονοπώλιο της ικανότητας
θεραπείας. Ας μην καταλήγουμε ωστόσο στο συμπέρασμα ότι οι γνωσιακές και
συμπεριφοριστικές θεραπείες είναι ικανότερες στο να προσφέρουν θεραπεία. H
κατάργηση της υπεροχής της Ψυχανάλυσης δεν μπορεί να οδηγήσει στην ψευδαίσθηση
μιας ηγεμονίας των γνωσιακών και συμπεριφοριστικών θεραπειών. Ιδιαίτερα
μάλιστα τη στιγμή που η Ψυχανάλυση μπορεί όλο και περισσότερο να θεωρείται ένα
από τα βασικά σημεία αναφοράς της Ψυχιατρικής. Ιστορικά άλλωστε η Νευρολογία
είναι η μητέρα της Ψυχανάλυσης και η Ψυχανάλυση η μητέρα της Ψυχιατρικής.

Αντί να υποκινούν έναν παράλογο ανταγωνισμό, οι γιατροί θα έπρεπε να έχουν
συνειδητοποιήσει πού βρίσκεται η πραγματική συζήτηση. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός
Υγείας μας λέει ότι, σύμφωνα με τις στατιστικές, οι ψυχικές ασθένειες θα
βρίσκονται σε άνοδο και 12% ως 20% του πληθυσμού του πλανήτη θα αντιμετωπίζει,
κατά τη διάρκεια της ζωής του, προβλήματα ψυχικής υγείας. Πρόκειται για ένα
τεράστιο πρόβλημα δημόσιας υγείας. H πραγματική συζήτηση λοιπόν δεν θα έπρεπε
να αφορά την υπεροχή του ενός τύπου θεραπείας σε σχέση με έναν άλλο αλλά την
επιτακτική ανάγκη θεραπειών. H αγορά των ψυχοθεραπειών θα επεκταθεί θεαματικά,
είτε αυτό αρέσει είτε όχι».

K.A.: «Τελικά αυτή η διαμάχη, παρ' ότι ανώφελα έντονη, έχει το καλό ότι
προσελκύει την προσοχή στην ανάγκη συνύπαρξης όλων των τρόπων θεραπείας. Τόσο
το καλύτερο: ο ψυχικός πόνος είναι διαδεδομένος και καταστρεπτικός, όλες οι
γνώσεις είναι απαραίτητες».










Το ΒΗΜΑ, 30/10/2005 , Σελ.: B48

«Πόλεμος» ψυχοθεραπευτών για τα Ταμεία

Oταν μία
θεωρία αφορά το ασυνείδητο, κάτι τόσο θεμελιακό που διαφεύγει από τον
έλεγχό μας, αναμενόμενο είναι να ξεσηκώνει υπερβολικές αντιδράσεις. H
φροϋδική θεωρία υπήρξε αντικείμενο έντονης πολεμικής από τη γέννησή
της, με πρώτο βαλλόμενο τον Σίγκμουντ Φρόιντ. Χαρακτηρίστηκε ψεύτης,
τσαρλατάνος, διψασμένος για χρήμα και εξουσία. Κατηγορήθηκε ότι
εξαπάτησε τον κόσμο με μια λανθασμένη θεωρία.

Και
ενώ η φροϋδική σκέψη έχει ξεπεράσει τα όρια της ψυχαναλυτικής
κοινότητας και ανήκει πλέον στην ιστορία του δυτικού πολιτισμού, οι
σύγχρονοι πολέμιοί της τη μάχονται με την ίδια δριμύτητα που το έκαναν
και οι παλαιότεροι αντίπαλοί της. Ενδεικτική αυτού του κλίματος είναι η
έκδοση «Το Μαύρο Βιβλίο της Ψυχανάλυσης» που κυκλοφόρησε τον περασμένο
Σεπτέμβριο στη Γαλλία, εν όψει της φετινής συμπλήρωσης των 150 χρόνων
από τη γέννηση του Φρόιντ. Με τον υπότιτλο «Να ζεις, να σκέφτεσαι και
να τα πηγαίνεις καλύτερα χωρίς τον Φρόιντ», η έκδοση αυτή περιέχει
αρκετά κείμενα που επιχειρούν την αποκαθήλωση του Φρόιντ και της
ψυχανάλυσης. Το αποτέλεσμα ήταν να πυροδοτηθεί ένας ευρύς διάλογος στον
γαλλικό Τύπο, ανάμεσα στην κλασική ψυχανάλυση από τη μία πλευρά και
τρεις, κυρίως, σχολές από την άλλη: την συμπεριφορική, τη γνωσιακή και
τη συστημική προσέγγιση. Πολέμιοι και υπέρμαχοι διασταύρωσαν τα ξίφη
τους σε μία συζήτηση που θα μπορούσε να είναι δημιουργική, όπως
επισήμαναν οι δεύτεροι, εάν η κριτική εστιαζόταν στους πραγματικούς
λόγους της κρίσης της ψυχανάλυσης.Και
ενώ η πολεμική εμφανίζεται ενδεδυμένη ιδεολογικές διαφωνίες, η χρήση
όρων όπως το δίδυμο κόστος - ωφέλεια και το αίτημα για εμπειρικά
τεκμηριωμένη αποτελεσματικότητα των ψυχοθεραπειών, δείχνει ότι το
ζητούμενο βρίσκεται ίσως αλλού. Στη δυνατότητα, δηλαδή, των διαφόρων
σχολών να πείσουν τις κυβερνήσεις ότι κατέχουν την πιο σύντομη και
αποτελεσματική μέθοδο θεραπείας ώστε να ενταχθούν στα ταμεία της
δημόσιας υγείας, επιχείρημα που είναι έξω από τη φιλοσοφία της
ψυχανάλυσης, η οποία έχει επιπλέον το «μειονέκτημα» της μακράς
διάρκειας και του μεγάλου κόστους.

Ψυχανάλυση: Ενας αιώνας περιπέτειας
Η
ψυχανάλυση δεν γνώρισε παραδεισένιες μέρες. Στα εκατό και πλέον έτη
ύπαρξής της είναι στο στόχαστρο αντιπάλων που διαφοροποιούνται ανάλογα
με τη χώρα και την εποχή. Tο ίδιο και ο θεμελιωτής της Σίγκμουντ
Φρόιντ. Tο πώς και το γιατί αυτής της πολεμικής εξηγεί στην «Κ» ο κ.
Θανάσης Τζαβάρας, καθηγητής Ψυχιατρικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών,
ψυχαναλυτής.«Στην ιστορία της
ανθρωπότητας επαναλαμβάνονται δύο διαμάχες. Η πρώτη αφορά την εξουσία
και την ιδεολογία. Από τότε που υπάρχει οργανωμένη επιστήμη, κάθε φορά
που μια νέα επιστημονική θεωρία προσπαθεί να ερμηνεύσει τον κόσμο και
τον άνθρωπο, αυτή προσκρούει στην αντίδραση κάποιας εξουσίας ή μιας
επικρατούσας ιδεολογίας. Η δεύτερη σύγκρουση αφορά το χρήμα. Κάθε φορά
που μια νέα επιστημονική θεωρία διεκδικεί μέρος από την πίτα που
μοιράζεται σε κάποιο πεδίο, όπως π.χ. στην ψυχική υγεία, υπάρχει
αντίδραση.»Ας θυμηθούμε τρεις
θεωρίες που έφεραν νέα ανοίγματα στην ανθρώπινη σκέψη, πυροδοτώντας
μεγάλες διαμάχες. «Και όμως κινείται», είπε ο Γαλιλαίος, βγάζοντας τη
γη και τον άνθρωπο από το κέντρο του σύμπαντος (μεγάλη ναρκισσιστική
πληγή για την ανθρωπότητα, σχολίασε ο Φρόιντ). Ακολούθησε η θεωρία της
εξέλιξης του Δαρβίνου, η οποία εκτόπισε τον άνθρωπο από τη θέση του
βασιλέα των ειδών. Και ερχόμαστε στον Φρόιντ, ο οποίος, μιλώντας για το
ασυνείδητο, μας έβγαλε από την προαιώνια πεποίθηση και ψευδαίσθηση ότι
ελέγχουμε τα πάντα και, κυρίως, την ελευθερία της απόφασης».

Οι πολέμιοί της
Η
ιστορική και γεωγραφική περιπέτεια της ψυχανάλυσης είναι πλούσια. Εκτός
από την Εκκλησία, που αντέδρασε σε θέματα όπως π.χ. η παιδική
σεξουαλικότητα, πολέμιοί της υπήρξαν η ΕΣΣΔ που τη θεωρούσε «αστική»
και το ναζιστικό καθεστώς που τη χαρακτήρισε «εβραϊκή», καίγοντας το
1933 και τα βιβλία του Φρόιντ. Oσον αφορά τις εσωτερικές διαμάχες, ο κ.
Τζαβάρας λέει: «Το έργο του Καρλ Γιουγκ και του Αλφρεντ Αντλερ, για να
μιλήσω μόνο γι' αυτούς, δεν ήταν φροϋδικό, αλλά παρέμενε μέσα στην
ψυχοδυναμική θεώρηση του ψυχισμού. Οι διαφωνίες ήταν επιστημονικές ή
επιστημονικο-ιδεολογικές. Αυτό ίσχυε για όλες τις ψυχικές θεωρίες/
σχολές, που έως τις αρχές του 20ού αιώνα αναπτύχθηκαν ως μετεξελίξεις
της φροϋδικής θεωρίας.»Στον Β΄
Παγκόσμιο Πόλεμο, οι Aγγλοι ψυχαναλυτές κέρδισαν την εκτίμηση του
κόσμου, χάρη στην ενεργό συμμετοχή τους στον πόλεμο. Eτσι, όταν
δημιουργήθηκε το αγγλικό Εθνικό Σύστημα Υγείας (1948-49), οι
θεραπευτικές προτάσεις τους αναγνωρίστηκαν και άρχισαν να καλύπτονται
από τα δημόσια ταμεία. Στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού άνθιζε η
αμερικανική Ego Psychology, μια παρέκκλιση των βασικών αρχών της
ψυχανάλυσης, προσαρμοσμένη στον αμερικανικό τρόπο ζωής (πώς να είστε
καλός οικογενειάρχης, ετερόφυλος κ.ά.). Από τη δεκαετία 1930 έως τις
αρχές της δεκαετίας 1960, η ψυχανάλυση ήταν στην Αμερική «must»: δεν
είστε τίποτε εάν δεν είστε ψυχαναλυτής ή ψυχαναλυομένος. Την ονόμασα
χώρα του υπαρκτού φροϋδισμού. Από τη δεκαετία 1960, τα ασφαλιστικά
ταμεία αρχίζουν ελέγχους, θέλοντας να γνωρίζουν τι πληρώνουν. Το
αποτέλεσμα ήταν αλλαγές στην ταξινόμηση των ψυχικών νόσων, τόσο στο
DSM, το επίσημο εγχειρίδιο της Αμερικανικής Eνωσης Ψυχιάτρων, όσο και
από τους ασφαλιστικούς οργανισμούς. Το δίπολο κόστος/ωφέλεια έγινε
ρυθμιστικός παράγων και η αποτελεσματικότητα αίτημα οικονομικό. Μέρος
αυτής της ιστορίας είναι οι σύντομες μεταψυχαναλυτικές προτάσεις
θεραπείας, που θεωρούνται πιο αποτελεσματικές».

Περί αποτελεσματικότητας
Μπορούμε
να μιλάμε για αποτελεσματικότητα, όταν έχουμε να κάνουμε με την ψυχή; Ο
κ. Τζαβάρας είναι κάθετος. «Ας πάρουμε το παράδειγμα του μπιχεβιορισμού
(συμπεριφορική - γνωσιακή προσέγγιση). Eπιασε εύκολα το αίτημα της
αποτελεσματικότητας, επειδή επικεντρώνεται στα συμπτώματα, τα οποία
αντιμετωπίζει με σύντομες θεραπείες, καθησυχάζοντας τον κόσμο και
ανακουφίζοντας τα ταμεία. Επειδή όμως δεν υπάρχει μέθοδος που μετράει
την αποτελεσματικότητα των ψυχικών θεραπειών, μετέφερε την πολεμική του
εναντίον της ψυχανάλυσης στο ιδεολογικό πεδίο. O,τι έγινε και με το
«Μαύρο Βιβλίο της Ψυχανάλυσης» στη Γαλλία, όπου διατυπώθηκαν υπερβολές
που έκαναν τη διαμάχη λίγο γελοία. Η ψυχανάλυση δεν είναι απάτη. Ούτε
οι άλλες ψυχοθεραπείες. Επιπλέον, σήμερα υπάρχουν νέα φάρμακα, όπως και
εναλλακτικές θεραπείες, που προσφέρουν στον πολίτη εγγυημένες
δυνατότητες θεραπείας. Το βρίσκω καλό.»Τέλος,
όσον αφορά το μερίδιο ευθύνης των ψυχαναλυτών για την πολεμική που
υφίστανται, θα έλεγα ότι τα ελαττώματά τους είναι δύο: η υπεροψία τους
και η μη ετοιμότητά τους να προσαρμοστούν στα αιτήματα της εποχής. Π.χ.
γιατί δεν έχουμε κάτι να πούμε για τη νόσο Αλτσχάιμερ ή για την
ιατρικώς υποβοηθούμενη αναπαραγωγή, όταν άλλοι κλάδοι όπως οι
νευροεπιστήμες και η βιολογία σημειώνουν σειρά προόδων;».

Βλάσης Τομαράς: Ψυχανάλυση βραχείας διάρκειας
«Η
ψυχανάλυση είναι μία ολοκληρωμένη ψυχολογική θεραπεία. Ο ψυχαναλυόμενος
έχει τη δυνατότητα να αποκτήσει ευαισθησία, δηλαδή αυτογνωσία και στη
συνέχεια να καταφέρει μία αναδόμηση του εαυτού του». Ο κ. Βλάσης
Τομαράς, αν. καθηγητής Ψυχιατρικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, πρόεδρος
του κλάδου Ψυχοθεραπείας της Eλληνικής Ψυχιατρικής Eταιρείας, δίνει τις
θέσεις της Συστημικής Προσέγγισης για την ψυχανάλυση και το θέμα της
αποτελεσματικότητας. «Το γεγονός ότι η ψυχανάλυση διαρκεί χρόνια και οι
αλλαγές του ψυχαναλυόμενου είναι πολλές και σε πολλά επίπεδα, καθιστά
ανέφικτη τη σύγκρισή της με βραχείες θεραπείες. Δεν μπορούμε να
συγκρίνουμε θεραπείες με διαφορετικά χαρακτηριστικά, ώστε να
αποφανθούμε ποια είναι πιο αποτελεσματική. Υπάρχουν μεθοδολογικές
δυσχέρειες. Μετρήσιμη αποτελεσματικότητα έχουμε σε προσεγγίσεις όπως η
συμπεριφορική - γνωσιακή που επικεντρώνεται στο σύμπτωμα, π.χ. μία
φοβία, και το κριτήριο είναι αν αυτό υποχώρησε ή όχι μετά τη θεραπεία.»Η
συστημική προσέγγιση βλέπει το άτομο ως μέρος ενός συστήματος
(οικογένεια κ.ά.). Δίνει έμφαση στις διαπροσωπικές σχέσεις, τις οποίες
θεωρεί καθοριστικές για τον ψυχισμό του ατόμου, και συνδέει τον
διαπροσωπικό του κόσμο με τον ενδοψυχικό. Για τον λόγο αυτό διαφωνεί με
την έμφαση που δίνει η ψυχανάλυση στις πρώιμες εμπειρίες του ατόμου (ως
καθοριστικές για τη διαμόρφωση της προσωπικότητάς του), χάνοντας έτσι
πολύτιμες πληροφορίες από μεταγενέστερες, σημαντικές εμπειρίες.
Eνστάσεις υπάρχουν και σε άλλα σημεία, όπως π.χ. η από παλιά
αμφισβητούμενη οικουμενικότητα του οιδιπόδειου συμπλέγματος, ή η
ερμηνεία ως θεραπευτικό εργαλείο, διότι υπάρχει ο κίνδυνος αυτή να
εκληφθεί ως εξήγηση και εξήγηση σημαίνει αλήθεια.»Οσον
αφορά τα πλεονεκτήματα της ψυχανάλυσης, θεωρώ καίριας σημασίας ότι
ενέπνευσε και βραχείες ψυχοδυναμικές θεραπείες (20, 30 συνεδρίες), που
εστιάζονται στο εδώ και τώρα. Δηλαδή, στα πρόσφατα συμπτώματα ή στα
προβλήματα που οδήγησαν το άτομο σε κρίση ή σε αναζήτηση βοήθειας. Oι
θεραπείες αυτές μπορούν να συγκριθούν στο θέμα της αποτελεσματικότητας
με άλλες βραχείες ψυχοθεραπείες, όπως η συμπεριφορική - γνωσιακή, η
συστημική (οικογένειας και ζεύγους) και η διαπροσωπική θεραπεία».

Ιωάννης Κασβίκης: Θεραπεία της νόσου, όχι της ψυχής
Η
εμπειρική τεκμηρίωση των αποτελεσμάτων μιας θεραπείας είναι αιτούμενο
για τη Γνωσιακή Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία. Τη διαφωνία με την
ψυχανάλυση στο θέμα αυτό παρουσιάζει στην «Κ» ο κ. Ιωάννης Κασβίκης,
διευθυντής της Μονάδας Θεραπείας Συμπεριφοράς στο Ελληνικό Κέντρο
Ψυχικής Υγιεινής και Ερευνών. «Η εμπειρική τεκμηρίωση δεν υπάρχει στη
φιλοσοφία της ψυχανάλυσης. Aυτό δεν θέτει κανένα πρόβλημα όσον αφορά
την ψυχανάλυση ως θεωρία. Oταν όμως μιλάμε για την ψυχαναλυτική
θεραπεία, τα πράγματα αλλάζουν. Η ψυχοθεραπεία είναι για άλλους η
θεραπεία των ψυχικών ασθενειών, οι οποίες ορίζονται σαφώς από τις
διεθνείς ταξινομήσεις, ενώ για άλλους είναι η θεραπεία της ψυχής.
Επειδή μαθήματα περί ψυχής δεν διδάσκονται στις θετικές σχολές των
πανεπιστημίων, αυτοί που θεραπεύουν τις ψυχικές ασθένειες είναι
υπόλογοι των πράξεών τους στη βάση της εμπειρικής τεκμηρίωσης.»Η
ψυχανάλυση είναι το ιδεολογικό ρούχο μιας πληρωμένης φιλικής σχέσης.
Διαθέτει ένα πλούσιο πεδίο που μπορεί να κάνει τους ανθρώπους να
σκέφτονται παραγωγικά. Oσον αφορά όμως τη θεραπεία συγκεκριμένων
ψυχιατρικών διαταραχών, η ψυχανάλυση δεν έδειξε ακόμη την
αποτελεσματικότητά της ούτε τη χρησιμότητά της. Κανείς δεν έχει
αντίρρηση να συζητά κάποιος με τον αναλυτή του επί χρόνια, εάν αυτό του
κάνει καλό και γίνεται στον ιδιωτικό τομέα. Oταν όμως οι υπηρεσίες
αυτές προσφέρονται στον δημόσιο τομέα, τότε πρέπει να συνυπολογίσει
κανείς το κόστος και την ωφέλεια.»Η
αποτελεσματικότητα της Γνωσιακής Συμπεριφορικής Ψυχοθεραπείας είναι
αποδεδειγμένη μέσω των διπλών τυφλών μελετών (σύγκριση ομάδας στην
οποία έγινε παρέμβαση με ομάδα που δεν γνωρίζει ότι δεν έλαβε ενεργό
θεραπεία). Οι ψυχοθεραπείες στοχεύουν στο να διορθώσουν συναισθηματικά
λάθη που κάνουν τον άνθρωπο δυστυχισμένο. Προϋπόθεση για την επίλυσή
τους είναι η μαθησιακή διαδικασία και η βιωματική αντιμετώπιση. Π.χ.,
κάποιος που φοβάται το νερό, δεν θα κολυμπήσει με υπνοπαιδεία ή με
συζητήσεις. Oπως όμως το υπαγορεύει η κοινή λογική, αν εκτεθεί στο
φοβογόνο αντικείμενο, συνήθης τεχνική μας στην ψυχοθεραπεία διαταραχών
του άγχους, θα ξεπεράσει τον φόβο του».

kathimerini.gr

Κάποιος ψυχαναλυτής ήδη θα έχει καταλάβει με τα παραπάνω ότι οι αρχαίοι
Έλληνες ίδρυσαν την ψυχανάλυση. Για τους μη ειδικούς θα γίνει μια νοηματική
σύνδεση. Στην ψυχή, το ``λογιστικόν΄΄ μέρος του Πλάτωνα και το ``έλλογον΄΄
μέρος του Αριστοτέλη είναι το λογικό μέρος της ψυχής. Είναι αυτό που
ο Φρόιντ (42) αποκάλεσε ``Εγώ΄΄, δηλαδή το μέρος της ψυχής που μεσολαβεί
ανάμεσα στις άλογες ηδονές και ορμές, καθώς και στις απαιτήσεις του
κοινωνικού περιβάλλοντος. Το ``επιθυμητικόν΄΄ μέρος της ψυχής – του
Πλάτωνα και το ``άλογον΄΄ μέρος της ψυχής – του Αριστοτέλη, είναι αυτό
που ονόμασε ο Φρόιντ ως ``Αυτό΄΄. Είναι η ηδονή για την οποία μίλησε
ο Επίκουρος.
Οι ρίζες της ηδονής βρίσκονται στο ασυνείδητο μέρος το εγκεφάλου.
Όμως, δίκην δένδρου, επεκτείνουν τα κλαδιά τους στο συνειδητό μέρος
του εγκεφάλου στο οποίο η ηδονή γίνεται αντιληπτή, αλλά με αλλοιωμένη
μορφή. Είναι η ηδονή των σεξουαλικών απολαύσεων, η ασυνείδητη ηδονή
της εκδίκησης των γονιών μας – αν μας φέρθηκαν άσχημα στην παιδική
μας ηλικία, η ηδονή του θανάτου κ. α. Η ηδονή του θανάτου φαίνεται
για παράδειγμα όταν κάποιος παθαίνει έμφραγμα και σωριάζεται στο έδαφος.
Τότε όλοι μαζευόμαστε από πάνω του να τον δούμε. Επίσης, φαίνεται από
τους πολέμους, από την ζαλάδα που οι άνθρωποι αισθάνονται στο μπαλκόνι
(συχνά γιατί η ζωή δεν τους ικανοποιεί και υποσυνείδητα θα ήθελαν να
αυτοκτονήσουν) και από πολλά άλλα. Ακόμα, υπάρχει και η ηδονή της καταστροφής
που φαίνεται πολύ χαρακτηριστικά από την τηλεόραση και την ασυνείδητη
ηδονή με την οποία βλέπουμε θανάτους και καταστροφές.
Το ``Αυτό΄΄ είναι το άλογο, το πρωτόγονο και το αρχέγονο μέρος που
σχετίζεται με τις ορμές, τα ένστικτα, τις απωθημένες εμπειρίες, τις
επιθυμίες και την ηδονή. Γενικά, υπάρχει μια αλληλοδιαπλοκή μεταξύ
στο ``Εγώ΄΄ και στο ``Αυτό΄΄. Υπάρχει, κατά τον Φρόιντ, η ``άμυνα του
Εγώ΄΄. Το Εγώ, δηλαδή, απωθεί στο ``υποσυνείδητο΄΄ (είναι το μέρος
που μένει μακριά από την συνείδηση η οποία εκφράζεται με το ``συνειδητό΄΄)
μια δυσάρεστη εμπειρία όπως είναι για παράδειγμα η κακοποίηση κάποιου
στην παιδική του ηλικία από τους γονείς του ή η αδιαφορία τους. Δυστυχώς,
η απώθηση – καταχώνιασμα όλων των δυσάρεστων εμπειριών ή της ηδονής
στην άβυσσο του μυαλού μας, δεν είναι επαρκής και βγαίνει, τελικά,
στην επιφάνεια.
Η απώθηση αυτή μπορεί να σχετίζεται και με αρνητικά συναισθήματα όπως
για παράδειγμα είναι το μίσος του παιδιού (και μετέπειτα άνδρα) προς
τον πατέρα του που τον κακοποιούσε. Επειδή, όμως, όλα αυτά τα συναισθήματα
είναι μη αποδεκτά από την κοινωνία, τότε δημιουργούνται τα ψυχολογικά
προβλήματα. Στο προηγούμενο παράδειγμα το παιδί δεν επιτρέπεται, κοινωνικά,
να δηλώσει το μίσος του για τον πατέρα του ή να τον χτυπήσει, για να
τον εκδικηθεί. Άρα, το παιδί αυτό αργότερα αποκτά αντικοινωνική συμπεριφορά,
και εκδηλώνει την ανάγκη υποσυνείδητης εκδίκησης με πολλούς τρόπους:
μετέχει σε καυγάδες, γίνεται πυγμάχος ή καρατέκα ή στρατιωτικός, εντάσσεται
σε αναρχικές ή ακροδεξιές ομάδες ή συμμορίες, γίνεται βιαστής, χτυπά
την γυναίκα του, παρακολουθεί θρίλερ στο βίντεο, παίζει βίαια παιχνίδια
στους υπολογιστές κ. ο. κ. Στα αγόρια το πρόβλημα εστιάζεται κυρίως
στη σχέση τους με την μητέρα και στα κορίτσια στη σχέση τους με τον
πατέρα, όπως θα δούμε παρακάτω.
Όλα τα παραπάνω αποδεικνύονται με την ύπνωση και εμφανίζονται στα
όνειρα, στο χιούμορ, στις παραδρομές του λόγου, στις προτιμήσεις του
ανθρώπου: από τον σεξουαλικό του σύντροφο μέχρι τις πολιτικές του προτιμήσεις
κτλ. Τα ψυχολογικά προβλήματα εκδηλώνονται με σωματικά συμπτώματα όπως
αϋπνία, άγχος, σπαστική κολίτιδα ή αλλιώς σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου,
ταχυκαρδία, ``κόμπος στον λαιμό΄΄, τραύλισμα, σεξολογικά προβλήματα,
υστερία, κλειστοφοβία, αγοραφοβία, κρίσεις πανικού κ. α. Αυτά λέγονται
ψυχοσωματικά συμπτώματα. Από την άλλη μεριά, πολλές ασθένειες έχουν
ψυχολογικά αίτια ως υπόβαθρο της εκδήλωσης τους όπως το έλκος από στρες,
ο διαβήτης, η ελκωτική κολίτιδα, ο καρκίνος, οι καρδιοπάθειες, η ψωρίαση,
το άσθμα, οι αλλεργίες, η παχυσαρκία (από μη ενδοκρινολογικά αίτια)
κ. α.
Επιστρέφοντας στην ψυχανάλυση, το ``θυμοειδές΄΄ του Πλάτωνα και το
``άλογον και έλλογον μέρος΄΄ του Αριστοτέλη είναι αυτό που ονομάζει
ο Φρόιντ ως ``Υπερεγώ΄΄ και ανήκει στο λογικό μέρος. Το ``Υπερεγώ΄΄
είναι οι αξίες, τα κριτήρια, οι ηθικοί κανόνες, οι φραγμοί και οι επιταγές
που επιβάλλει το οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον οι οποίες ορίζουν
τι πρέπει και τι απαγορεύεται να κάνει το άτομο. Το ``Υπερεγώ΄΄ μαζί
με το ``Εγώ΄΄, ελέγχουν το ``Αυτό΄΄. Δηλαδή ελέγχουν το άλογο και μη
ηθικό μέρος της ψυχής και το χαλιναγωγούν. Αν το ``Αυτό΄΄ αντιτίθεται
με τις κοινωνικές και ηθικές επιταγές, τότε το καταπιέζουν και το καταχωνιάζουν
στο υποσυνείδητο μέρος του μυαλού. Αλλά, όπως προαναφέρθηκε, αυτή η
απώθηση δεν είναι τέλεια και έτσι οι απωθημένες εμπειρίες, σκέψεις
και ηδονές βγαίνουν στην επιφάνεια και επηρεάζουν τη ζωή και τη συμπεριφορά
του ατόμου.
Με τον έλεγχο του ``Εκείνου΄΄ (το ``Αυτό΄΄ λέγεται αλλιώς και ``Εκείνο΄΄),
όπως έλεγαν και οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι για το ``άλογον μέρος΄΄,
υπάρχει φυσιολογικά μια αρμονία ανάμεσα στις δυνάμεις της ψυχής. Αν
η ισορροπία αυτή διαταραχθεί και υπερισχύσει το ``Αυτό΄΄, δηλαδή οι
ηδονές, τα ένστικτα, οι επιθυμίες, τα πάθη και οι απωθημένες εμπειρίες,
τότε δημιουργούνται τα ψυχολογικά προβλήματα. Με βάση το σκεπτικό αυτό
δικαιολογούνται όλα τα σύγχρονα προβλήματα όπως η νεύρωση, τα ψυχολογικά
προβλήματα, το υπερβολικό άγχος, τα σεξολογικά προβλήματα (στο 90%
των ατόμων οφείλονται σε ψυχολογικά αίτια), η επιθετικότητα των νέων,
η βία (στην οικογένεια, στο σχολείο, στον δρόμο και γενικά παντού),
η ομοφυλοφιλία, ο βιασμός και πολλά άλλα. Σχετικά με τον βιασμό, μαζί
με την πυρομανία, την τοξικομανία, την κλεπτομανία, την επιδειξιμανία
(81), την κοπρολαγνεία (61), τον φετιχισμό, την κτηνοβασία (62), την
παιδεραστία (παιδοφιλία), την ηδονοβλεψία, την νεκροφιλία (63) και
άλλες ``παραφιλίες΄΄ και σεξουαλικές διαστροφές, εντάσσονται όλα στις
ψυχοπαθολογίες. Σε όλα τα παραπάνω, ένα κακό οικογενειακό περιβάλλον
μπορεί να οδηγήσει στην εκδήλωση ή την επιδείνωση της ψυχοπαθολογίας.
Σε ό, τι αφορά τον τοξικομανή και γενικά τον χρήστη ψυχοτρόπων ουσιών
(από κόλλες μέχρι χασίς, μαριχουάνα και ηρωίνη), γίνεται τελικά ψυχοπαθητικό
άτομο και επικίνδυνο για τους άλλους. Το άτομο που λαμβάνει ψυχοτρόπες
ουσίες είναι επιρρεπές σε τροχαίο και εργατικό ατύχημα και έχει ισχυρή
τάση για ανομία, κυρίως κλοπές, ληστείες και άσκοπη χρήση βίας – για
να εκδικηθεί υποσυνείδητα τους κακούς ή αδιάφορους ή ανύπαρκτους (εγκαταλελειμμένο
ή ορφανό παιδί) γονείς του.
Ο αναγνώστης ίσως να μην αντιλαμβάνεται πλήρως την έννοια της ασυνείδητης
σκέψης που αναφέρθηκε παραπάνω. Θα γίνει μια μεγαλύτερη ανάλυση στο
θέμα αυτό. Στην φράση ``ασυνείδητη σκέψη΄΄ το ``ασυνείδητη΄΄ προσδιορίζει
τη σκέψη που δεν εισέρχεται στη συνείδησή μας άμεσα, δηλαδή δεν μας
έρχεται στο νου, αλλά παρουσιάζεται με διαφόρους τρόπους, όπως στα
όνειρα, στο λόγο, στα αστεία, στις παραδρομές του λόγου κτλ. Οι υποσυνείδητες
σκέψεις εμπεριέχονται στο υποσυνείδητο που είναι το πρωτόγονο μέρος
του εγκεφάλου μας που πέρα από τα ένστικτα και τα ορμέμφυτα, εμπεριέχει
και σκέψεις για πρόσωπα όπως οι γονείς μας κ. α. Το υποσυνείδητο επηρεάζει
τη σκέψη και την αντίληψή μας, τις αποφάσεις μας, τις σχέσεις μας με
τους άλλους, το επάγγελμά μας, τα πολιτικά πιστεύω μας και γενικά τη
ζωή μας. Για παράδειγμα ένα παραμελημένο παιδί, που υποσυνείδητα αισθάνεται
άσχημα για τους γονείς του, εξαιτίας της έλλειψης αγάπης από μέρους
τους, μπορεί όταν μεγαλώσει να γίνει στρατιωτικός, αστυνομικός ή πυγμάχος
ή πολιτικά να ενταχθεί σε ακραίες ομάδες (αναρχικός ή φασίστας)… Όσοι
τρέφουν αρνητικά συναισθήματα για τους γονείς τους τους, είναι ``ευνουχισμένοι΄΄
από αυτούς – από την παιδική τους ηλικία.
Σχετικά με την έννοια του ``ευνουχισμού΄΄, ο Σίγκμουντ Φρόϋντ (42)
την συνέλαβε έχοντας υπόψιν του την ελληνική μυθολογία και συγκεκριμένα
τον θεό Ουρανό που καταβρόχθιζε τα αρσενικά παιδιά του (όπως οι ευνουχιστικοί
πατεράδες – μεταφορικά), γιατί φοβόταν ότι κάποιο από αυτά θα του έπαιρνε
τον θρόνο. Η γυναίκα του Ουρανού, Γη, μην αντέχοντας τον αφανισμό των
παιδιών της, έδωσε στον υιό της Κρόνο ένα δρεπάνι για να ευνουχίσει
τον πατέρα του, όπως και έγινε. Ο Κρόνος στη συνέχεια παντρεύτηκε την
αδελφή του Ρέα (ήταν και οι δύο Τιτάνες), όμως επειδή φοβόταν σαν τον
πατέρα του ότι κάποιο από τα αρσενικά παιδιά του θα τον εκθρόνιζε τα
κατάπινε και αυτός! Αργότερα, όμως, ευνουχίστηκε και ο ίδιος από τον
υιό του Δία που τον είχε σώσει η μάνα του Ρέα!!! Γενικά, έχουμε το
πρότυπο του ``ευνουχιστικού΄΄ πατέρα και το πρότυπο της αιμομιξίας
(όπως Κρόνος – Ρέα) στην κοσμογονία και θεογονία της ελληνικής μυθολογίας
[ βλ. ``Σημειώσεις΄΄: Χάροντας (97)].
Το πρότυπο του ``ευνουχιστικού΄΄ πατέρα ειναι πολύ συνηθισμένο σήμερα,
με τη μορφή του πατέρα που είναι αυστηρός και επηρεάζει τη σεξουαλική
ζωή των παιδιών του, με το να τα μειώνει και να τους προκαλεί σύνδρομο
κατωτερότητας. Το ίδιο μπορεί να συμβεί και με τη μητέρα. Όταν ο γονέας
είναι καταπιεστικός ή αδιάφορος, τότε τα παιδιά του τον απεχθάνονται
ή να τον μισούν (συνήθως υποσυνείδητα) και αργότερα έχουν ψυχολογικά
και σεξολογικά προβλήματα όπως για παράδειγμα είναι στις γυναίκες η
δυσπαρευνία και η ``ψυχρότητα΄΄ στο σεξ. Παράλληλα, παρουσιάζουν επιθετικότητα
που μπορεί να εκδηλωθεί ακόμα και με τη χρήση βίας. Επίσης, ο ``ευνουχισμός΄΄
είναι συνήθως η αιτία που τα τέκνα χτυπάνε ή υβρίζουν ή ακόμα και σκοτώνουν
τους γονείς τους ή τους κλείνουν στα γηροκομεία.

Ο Φρόϋντ (30), πέρα από τον μύθο του Κρόνου, χρησιμοποίησε και τον
μύθο του Οιδίποδα για να διατυπώσει την θεωρία του περί ``οιδιποδείου
συμπλέγματος΄΄, βασιζόμενος στο πρότυπο της αιμομιξίας. Ο Οιδίποδας
(31), βασιλιάς των Θηβών, είχε παντρευτεί την μητέρα του Ιοκάστη –
χωρίς να γνωρίζει ότι η γυναίκα που παντρεύτηκε ήταν η μητέρα του –
και απέκτησε δύο υιούς: τον Πολυνείκη και τον Ετεοκλή, και δύο κόρες:
την Αντιγόνη (33) και την Ισμήνη. Όταν συνειδητοποίησε ότι παντρεύτηκε
τη μητέρα του, τότε αυτοτυφλώθηκε. Μάλιστα, ο Οιδίποδας είχε σκοτώσει
τον πατέρα του, τον βασιλιά της Θήβας, Λάιο – χωρίς να γνωρίζει ότι
ο άνδρας που σκότωσε ήταν ο πατέρας του. Τα δύο αγόρια του Οιδίποδα
ενεπλάκησαν σε ένοπλη διαμάχη για την διεκδίκηση του θρόνου της Θήβας
και τελικά ο πατέρας τους τα καταράστηκε. Ο Πολυνείκης πήγε στο Άργος
και συμμάχησε με τους 6 βασιλείς της Πελοποννήσου πείθοντάς τους να
εκστρατεύσουν κατά της Θήβας. Τελικά οι δυο υιοί του Οιδίποδα αλληλοσκοτώθηκαν
σε μονομαχία μεταξύ τους.
Στον μύθο – αρχαία ελληνική τραγωδία – του Οιδίποδα βλέπουμε τα χαρακτηριστικά
του ``οιδιποδείου συμπλέγματος΄΄, καθώς και τις δυσάρεστες συνέπειές
του, όταν παραμένει άλυτο – σε όλο τους το μεγαλείο. Επίσης, βλέπουμε
τον φθόνο μεταξύ των αδελφών που είναι κάτι πολύ συνηθισμένο – έστω
και υποσυνείδητα – στις οικογένειες. Ο φθόνος αυτός ενισχύεται όταν
οι γονείς καλομαθαίνουν το πρωτότοκο υιό ή τον Βενιαμίν της οικογενείας
(συνήθως τα αγόρια). Παράλληλα, τα κορίτσια πάντα ζηλεύουν – υποσυνείδητα
– τα αγόρια, διότι η οικογένεια και η κοινωνία δίδει μεγαλύτερη σημασία
σε αυτά. Ο φθόνος αυτός συνεχίζεται σε όλη τους τη ζωή. Ο Φρόιντ το
αποκάλεσε αυτό: ``φθόνος του πέους΄΄. Στον μύθο του Οιδίποδα αξίζει
να σημειωθεί πως ο Κρέοντας, αδελφός της Ιοκάστης και νέος βασιλιάς
της Θήβας, διέταξε να μην ταφεί το σώμα του νεκρού Πολυνείκη. Αυτό,
γιατί ο Πολυνείκης επιτέθηκε εναντίον της πατρίδος του. Εντούτοις,
η Αντιγόνη παράκουσε την εντολή, γιατί γνώριζε ότι η ψυχή του άταφου
νεκρού περιπλανιέται αιωνίως, μην μπορώντας να ησυχάσει (έτσι πίστευαν
οι αρχαίοι Έλληνες).
Έτσι, η Αντιγόνη ``ενταφίασε΄΄ το γυμνό σώμα του νεκρού Πολυνείκη
με τον εξής – παραδοσιακό, αντί της ταφής – τρόπο: πήρε στα χέρια της
ξηρή σκόνη και ράντισε γύρω – γύρω το νεκρό με τριπλή σπονδή (ρίχνοντας
3 φορές σκόνη) από σφυρηλατημένο κανάτι. Τότε ο θείος της Κρέοντας
διέταξε να την κλείσουν σε μια σπηλιά και να σφραγίσουν την πόρτα της,
για να πεθάνει από την πείνα. Αυτό το έκανε γιατί η πράξη της Αντιγόνης
προς τον Πολυνείκη ήταν απαγορευμένη από τους νόμους. Έτσι, η Αντιγόνη
προτίμησε να πεθάνει για τους ηθικούς νόμους και να παραβλέψει τους
ανθρώπινους. Αιώνια παρέμεινε η προχριστιανική της φράση: – ``εγώ γεννήθηκα
για να αγαπώ και όχι για να μισώ΄΄. Υπάρχει, όμως, και συνέχεια στο
δράμα. Ο Αίμωνας, υιός του Κρέοντα και αγαπημένος της Αντιγόνης, μόλις
έμαθε για τον θάνατό της, τότε αυτοκτόνησε. Μετά τον ακολούθησε και
η μητέρα της Αντιγόνης, Ιοκάστη… Όλα τα παραπάνω, δηλαδή ο θηβαϊκός
κύκλος, αποτέλεσαν το αγαπημένο θέμα των αρχαιοελληνικών τραγωδιών,
ιδίως του Σοφοκλή, στα θέατρα των αρχαίων Ελλήνων.
Επιστρέφοντας στην αιμομιξία, είναι γεγονός ότι το έθιμο της αιμομιξίας
ακολουθούσαν και πολλοί βασιλείς, όπως οι Φαραώ και η Ελληνίδα βασίλισσα
της Αιγύπτου, Κλεοπάτρα (51 – 30 π.Χ.) που είχε παντρευτεί τον αδελφό
της Πτολεμαίο!!! Η αιμομιξία υπάρχει ως αρχέτυπο στο οιδιπόδειο σύμπλεγμα.
Για όσους δεν γνωρίζουν, το οιδιπόδειο σύμπλεγμα, με λίγα λόγια, συνίσταται
στο γεγονός ότι το παιδί απευθύνει τις σεξουαλικές επιθυμίες του στα
συγγενικά του πρόσωπα: κατά κύριο λόγο στους γονείς του και δευτερευόντως
στα αδέλφια του. Για το αγόρι το πρώτο σεξουαλικό αντικείμενο είναι
η μητέρα του και για το κορίτσι ο πατέρας της. Όμως, ο γονέας που δεν
αποτελεί σεξουαλικό αντικείμενο, θεωρείται ενοχλητικός από το παιδί
το οποίο δείχνει εχθρικότητα, έχοντας τον υποσυνείδητο φόβο του ευνουχισμού
από αυτόν. Όλη αυτή η υποσυνείδητη αιμομικτική κατάσταση είναι το οιδιπόδειο
σύμπλεγμα, το οποίο διαρκεί από το τρίτο ως περίπου τα έβδομο έτος
ζωής του παιδιού. Στο κορίτσι το σύμπλεγμα δεν λέγεται οιδιπόδειο αλλά
``σύμπλεγμα της Ηλέκτρας΄΄ – πάλι από την ελληνική μυθολογία παρμένο.
Η Ηλέκτρα (43) ήταν κόρη του περίφημου βασιλιά των Μυκηνών, Αγαμέμνονα
και της Κλυταιμνήστρας. Όταν ο Αγαμέμνων γύρισε από τον τρωικό πόλεμο,
η γυναίκα του με τον εραστή της Αίγισθο τον δολοφόνησαν σε ενέδρα,
με τη βοήθεια άλλων προδοτών. Τότε η κόρη της Ηλέκτρα φυγάδεψε τον
αδερφό της Ορέστη, ώστε να μη τον σκοτώσουν και αυτόν. Τελικά, έπειτα
από χρόνια ο Ορέστης και η Ηλέκτρα σχεδίασαν και σκότωσαν τους δολοφόνους
του πατέρα τους, δηλαδή τη μητέρα τους και τον Αίγισθο. Και σε αυτή
την αρχαία ελληνική τραγωδία φαίνεται το αντίστοιχο με το οιδιπόδειο
σύνδρομο, από τη μεριά της γυναίκας, καθώς και οι δυσάρεστες συνέπειές
του από τη μη επίλυσή του. Σημειώνεται ότι και ο μύθος της Ηλέκτρας
και του Ορέστη ήταν αγαπημένο θέμα των αρχαιοελληνικών τραγωδιών. Γνωστή
είναι η τραγωδία ``Ηλέκτρα΄΄ του Ευριπίδη.
http://www.globalusers.com/main/chap22.php